Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2025, T. 124
Permanent URI for this collectionhttps://hdl.handle.net/20.500.12153/8751
Browse
Recent Submissions
listelement.badge.dso-type Item , Prasa katolicka w Polsce w latach 1989-2023. Zarys problematyki(Wydawnictwo KUL, 2025) Bańkowska, Małgorzata; Przybysz-Stawska, MagdalenaArtykuł jest pierwszym z planowanego cyklu prezentującego wyniki autorskich badań nad prasą katolicką wydawaną w Polsce po 1989 roku w ujęciu całościowym. Przedstawiono w nim aktualny stan badań nad tym typem prasy, jej zarys historyczny, definicje, typologię i funkcje. Opracowanie jest wstępem do badań nad znaczeniem prasy katolickiej w Polsce oraz analizą formalno-treściową wybranych tytułów. Zaprezentowano w nim naczelne pytania i obszary badawcze oraz wskazano na główne problemy związane z badaniami prasy katolickiej. The article is the first in a planned series presenting the results of the author’s research on the Catholic press published in Poland after 1989 from a holistic perspective. It presents the current state of research on this type of press, its historical outline, definitions, typology and functions. The study is an introduction to research on the importance of the Catholic press in Poland and a formal and content-based analysis of selected titles. It presents the main research questions and areas, and points out the main problems associated with the study of the Catholic press.listelement.badge.dso-type Item , Exempla w nauczaniu ad status w świetle kolekcji kazań Macieja z Grochowa z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej z początku XV wieku(Wydawnictwo KUL, 2025) Bracha, KrzysztofW rękopisie BJ 1619 z początku XV wieku znajduje się kilka kolekcji kazań De tempore et de sanctis. Rękopis został w większości przepisany przez Macieja z Grochowa, wikariusza z Kcyni, w 1407 roku. W wymienionej kolekcji znajduje się niewielki zbiór kazań ad status z exemplami, skierowanymi w kolejności do bogaczy, biednych, kupców, czeladzi służebnej, sędziów, rycerzy oraz rolników. Kolekcja Michała z Grochowa bliższa jest prostym ekshortacjom niż pełnym modelowym kazaniom typu sermo modernus. Nie znajdziemy w nich scholastycznych podziałów na punkty, aparatu logicznych dowodów. Takie ekshortacje zamiast tego erudycyjnego i schematycznego gorsetu obfitowały w wątki narracyjne, legendy świętych, exempla. Kolekcja Michała z Grochowa nie jest zbiorem oryginalnym, lecz należy do późniejszych redakcji w długiej tradycji literackiej Sermo generalis Honoriusza z Autun. Pięć sermones odnajdujemy ponadto w rękopisie śląskim z XV wieku BUWr I F 607 w zbiorze Exempla valde pulcra, które w 1914 roku wydał Joseph Klapper. Zaproponowana przez kaznodzieję nauka nie jest wykładnią budowli społecznej, lecz obrazem stereotypów, motywowanym programem moralizatorskim. Kaznodzieja odwołuje się do drabiny feudalnej tylko z pozoru, gdyż jego celem nie było posługiwanie się kalką feudalną, lecz jej przełamaniem, refrakcją z pobudek moralizatorskich, gdyż dydaktyzm moralizatorski był podstawą kazania, a nie oddanie obrazu stosunków społecznych. Kolekcja zredagowana przez Michała z Grochowa to unikatowe świadectwo sermones ad status w polskich zbiorach, choć nieoryginalne. Brak w nim jakichkolwiek odniesień do realiów polskich, a wypełnia je przekaz o uniwersalnym wydźwięku. The BJ 1619 manuscript from the early 15th century contains several collections of De tempore et de sanctis sermons. The manuscript was mostly transcribed by Maciej of Grochów, vicar of Kcynia, in 1407. The aforementioned collection includes a small compilation of ad status sermons with exempla, addressed to the rich, the poor, merchants, servant journeymen, judges, knights and farmers, respectively. The collection of Michał of Grochów is more similar simple exhortations than full sermons of the sermo modernus type. They are devoid of scholastic divisions into points, or logical proofs. Instead of such erudite and schematic image, the exhortations abounded in narrative threads, legends of saints, and exempla. Michał of Grochów’s collection is not an original one, but it is among the later editions in the long literary tradition of Sermo generalis by Honorius of Autun. The five sermones are further found in a 15th century Silesian manuscript BUWr I F 607 in the collection Exempla valde pulcra, which was published by Joseph Klapper in 1914. The teaching proposed by the preacher is not an interpretation of social construction, but a picture of stereotypes, motivated by a moralizing agenda. The preacher refers to the feudal ladder only in appearance, since his goal was not to use feudal pattern, but to break it, reframe it for moralistic motives, since moralistic didacticism was the basis of the sermon, not a means to convey a picture of social relations. The collection edited by Michał of Grochów is a unique testimony to the sermones ad status in Polish collections, even if not an original one. It lacks any reference to Polish realities, and is filled with a message with universal appeal.listelement.badge.dso-type Item , Archiwalia na temat duszpasterstwa wojskowego w zasobach Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie(Wydawnictwo KUL, 2025) Bylina, SławomirZasoby archiwalne Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie zawierają zespoły dotyczące duszpasterstwa w Wojsku Polskim w latach 1919-1983. Do najważniejszych dokumentów z okresu 1919-1939 należy zaliczyć akta Polowej Kurii Biskupiej z lat 1919-1932, akta dowództwa okręgów korpusów, akta Gabinetu Ministra Spraw Wojskowych. W zespołach zgromadzone są m.in. rozkazy wewnętrzne do katolickiego duchowieństwa wojskowego Wojska Polskiego, ustawy i rozporządzenia dotyczące organizacji duszpasterstwa wojskowego w czasie pokoju i na wypadek wojny. W korespondencji pomiędzy ministerstwami a Polową Kurią Biskupią znajdują się liczne zarządzenia w sprawach religijnych, zestawienia, schematy organizacyjne, wykazy kapelanów, jak również sprawozdania z działalności różnych wyznań katolickich i niekatolickich. W niewielkiej ilości w zasobach archiwum znajdują się dokumenty z lat 1943-1945. Kolejne akta datowane są na lata 1945-1964 oraz 1981-1983, czyli czas Generalnego Dziekanatu Wojska Polskiego. The archival holdings of the Central Military Archives in Warsaw contain fonds relating to pastoral ministry in the Polish Army from 1919 to 1983. Among the most important documents from the 1919–1939 period are the files of the Field Bishop’s Curia from 1919–1932, the files of the corps district command, and the files of the Cabinet of the Minister of Military Affairs. Among other things, the fonds include internal orders to the Catholic military clergy of the Polish Army, laws and regulations on the organization of military pastoral care in peacetime and in case of war. The correspondence between the ministries and the Field Bishop’s Curia includes numerous orders on religious matters, statements, organizational charts, lists of chaplains, as well as reports on the activities of various Catholic and non-Catholic denominations. A small number of the archive’s resources contain documents from 1943–1945. The subsequent files are dated 1945–1964 and 1981–1983, the time of the General Military Deanery.listelement.badge.dso-type Item , Ewangelickie księgi metrykalne w Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej(Wydawnictwo KUL, 2025) Ceynowa, TadeuszKsięgi metrykalne w polskich archiwach cieszą się dużym zainteresowaniem, zarówno naukowców, genealogów, jak i prywatnych osób. Kilka lat temu do rąk czytelnika trafił artykuł na temat katolickich ksiąg metrykalnych znajdujących się w Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Tym razem czytelnicy będą mogli się zapoznać z ciekawym zbiorem ewangelickich metrykaliów. Po przesiedleniu Niemców po II wojnie światowej z terenów przyznanych Polsce przy ewangelickich parafiach pozostała część wytworzonej tam dokumentacji archiwalnej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami państwowymi zdecydowana część uratowanych archiwaliów, w tym ksiąg metrykalnych, trafiła do archiwów państwowych i nadal jest sukcesywnie przekazywana z Urzędów Stanu Cywilnego. Utworzenie archiwum diecezjalnego w Koszalinie przy pomocy Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej i gwarancje dane przez bp. Mariana Gołębiewskiego, że niemieckie dziedzictwo Pomorza tam przechowywane będzie dostępne dla wszystkich zainteresowanych, zobligowało pracowników tej instytucji do przejęcia z parafii zachowanej dokumentacji zarówno katolickiej, jak i ewangelickiej. Niniejszy artykuł ma za zadanie przedstawienie zachowanych 117 ksiąg metrykalnych z 27 wspólnot ewangelickich (Prowincja Pomorze, Prusy Zachodnie i Marchia Graniczna Poznań-Prusy Zachodnie) funkcjonujących przed 1945 rokiem na terenie obecnej diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Church record books (birth and baptism registers) in Polish archives are of great interest, both to researchers, genealogists and private individuals. A few years ago, an article on Catholic record books held in the Archives of the Diocese of Koszalin-Kołobrzeg came to the reader’s attention. This time, readers will have the opportunity to learn about interesting collection of Evangelical registers. After the resettlement of Germans after World War II from the areas granted to Poland, some of the archival documentation produced there remained at the Protestant parishes. In accordance with current state regulations, the vast majority of the rescued archival materials, including record books, have been transferred to state archives and is successively relocated from Civil Registry Offices. The establishment of a diocesan archive in Koszalin with the help of the Foundation for Polish-German Cooperation and the guarantees given by Bishop Marian Gołębiewski that the German heritage of Pomerania stored therein would be available to all interested parties, obliged the staff of the institution to take over from the parish the surviving documentation of both Catholic and Evangelical origin. The purpose of this article is to present the surviving 117 record books from 27 Evangelical communities (Pomeranian Province, West Prussia, and the Border March of Poznań-West Prussia) functioning before 1945 on the territory of the present Diocese of Koszalin-Kołobrzeg.listelement.badge.dso-type Item , Losy ksiąg metrykalnych parafii wojskowej w Krakowie w czasie II wojny światowej(Wydawnictwo KUL, 2025) Chrząszcz, CzesławW monarchii Habsburgów duszpasterze polowi mieli obowiązek dokładnego prowadzenia ksiąg metrykalnych. W księgach tych rejestrowano ważne fakty z życia religijnego żołnierzy: zawieranie małżeństw, narodziny dzieci i zgony osób wojskowych. Dla państwa były to ważne informacje, dlatego też stopniowo doprecyzowywano zasady prowadzenia tych ksiąg. W Krakowie, od 1869 roku stanowiącym siedzibę c.k. I Korpusu Armijnego, zgromadzono wiele ksiąg metrykalnych jednostek wojskowych wchodzących w skład tego wielkiego związku operacyjnego. W 1918 roku księgi te przeszły na własność odrodzonego państwa polskiego. W dwudziestoleciu międzywojennym przechowywano je w kancelarii krakowskiej parafii wojskowej. Stopniowo dołączano do nich kolejne woluminy, w których rejestrowano fakty metrykalne żołnierzy Okręgu Korpusu nr V Wojska Polskiego z siedzibą dowództwa w garnizonie Kraków. Celem niniejszego artykułu jest zarysowanie losów ksiąg krakowskiego duszpasterstwa polowego w czasie II wojny światowej. W 1939 roku w obliczu agresji Niemiec hitlerowskich na Polskę większość z nich przeniesiono do gmachu Kurii Metropolitalnej w Krakowie. W 1942 roku niemieckie władze okupacyjne przeprowadziły ich konfiskatę. Obecnie starsza część tych archiwaliów przechowywana jest w Österreichisches Staatsarchiv w Wiedniu. Ich identyfikacja jest możliwa na podstawie słabo znanych wykazów, które sporządzono w 1937 i w 1942 roku. In the Habsburg monarchy, field pastors were required to keep accurate record books. These ledgers recorded important facts of soldiers’ religious life: marriages, births of children and deaths of military personnel. For the state, this was important information, which is why the rules for keeping these books had become gradually clarified. A large number of record books of the military units comprising this great operational union have been collected in Kraków, since 1869 the headquarters of the imperial–royal 1st Army Corps. In 1918, the books passed into the ownership of the reborn Polish state. In the interwar period, they were kept in the chancellery of the Kraków military parish. Gradually, more volumes were added, in which the metric facts of soldiers of the Kraków District of 5th Corps of the Polish Army were recorded. The purpose of this article is to outline the fate of the books of the Kraków field ministry during World War II. In 1939, in the face of Nazi Germany’s aggression against Poland, most of them were moved to the building of the Metropolitan Curia in Kraków. In 1942, the German occupation authorities confiscated them. Currently, the older part of these archives is kept at the Österreichisches Staatsarchiv in Vienna. Their identification is possible on the basis of poorly known lists that were compiled in 1937 and 1942.listelement.badge.dso-type Item , Katalog zbioru dokumentów pergaminowych i papierowych z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego Warszawskiego(Wydawnictwo KUL, 2025) Deszczyńska, Martyna; Salina, Anna; Zachara-Związek, UrszulaKatalog dokumentów pergaminowych i papierowych z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego Warszawskiego jest pomocą archiwalną, której brak nie pozwalał do tej pory na wprowadzenie do obiegu naukowego dyplomów przechowywanych przez tę instytucję. Dokumenty w liczbie 79, stanowiące 76 jednostek archiwalnych, pochodzą z okresu od 1289 roku do 1870/1907 roku (dwa dokumenty z XX wieku to poświadczone tłumaczenia dyplomu z 1676 roku). Pomimo szczątkowego i do pewnego stopnia przypadkowego charakteru tego zbioru – w porównaniu do stanu sprzed spalenia warszawskich archiwaliów kościelnych przez Niemców w 1944 roku – przedstawia on niemałą wartość historyczną, szczególnie dla dziejów arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i kapituły kolegiackiej w Łowiczu. The catalogue of parchment and paper documents from the holdings of the Warsaw Archdiocesan Archives is an archival aid, the lack of which has so far prevented the introduction into scholarly circulation of diplomas held by the institution. The 79 documents, representing 76 archival units, dated from 1289 to 1870/1907 (two documents from the 20th century are certified translations of a 1676 diploma). Despite the rudimentary and to some extent haphazard nature of this collection – comparing to the state before the burning of the Warsaw church archives by the Germans in 1944 – it presents considerable historical value, especially for the history of the Gniezno Archbishopric and the Collegiate Chapter in Łowicz.listelement.badge.dso-type Item , Starodruki z dziełami greckich ojców Kościoła z Biblioteki Jagiellońskiej – wybrane przykłady(Wydawnictwo KUL, 2025) Dźwigała, KatarzynaW epoce nowożytnej w Europie miało miejsce ożywione zainteresowanie greckimi ojcami Kościoła. Ich pisma były zarówno intensywnie przekładane na łacinę i języki nowożytne, jak i wydawane. Artykuł przedstawia wybrane przykłady starodruków z Biblioteki Jagiellońskiej z XV i XVI wieku z kolekcji osób lub instytucji związanych z Krakowem, zawierających dzieła greckich autorów patrystycznych jako świadectwo zainteresowania nimi wśród osób nauki i Kościoła w Polsce nowożytnej. Zagadnienie to rozpatrywane jest również w kontekście wymiany intelektualnej między Europą a Polską. The modern era witnessed a revived interest in the Greek Church Fathers in Europe. Their writings were intensively translated into Latin and modern languages and published. The article presents selected examples of early printed books from the Jagiellonian Library of the 15th and 16th centuries from the collections of individuals or institutions associated with Kraków, containing works by Greek patristic authors as evidence of interest in such works among scholars and the Church in modern Poland. The issue in question is also analysed in the context of intellectual exchanges between Europe and Poland.listelement.badge.dso-type Item , Analiza porównawcza średniowiecznego symbolizmu kolorystycznego na przykładzie iluminacji rękopiśmiennych kodeksów cysterskich z XII-XV wieku(Wydawnictwo KUL, 2025) Ernest, KarolinaArtykuł poświęcony jest analizie porównawczej średniowiecznego symbolizmu kolorystycznego w odniesieniu do iluminacji kodeksów cysterskich z XII-XV wieku. Podstawę do omówienia tematu stanowi dziewięć manuskryptów związanych z proweniencją dawnych opactw cysterskich w Henrykowie, Lądzie, Kamieńcu Ząbkowickim, Lubiążu oraz Trzebnicy. Głównym celem artykułu jest udzielenie odpowiedzi na trzy kwestie: czy wyselekcjonowane manuskrypty mogą być przykładem odzwierciedlającym symbolizm kolorystyczny w sztuce cysterskiej? czy sposób zastosowania kolorów przez iluminatorów ma wpływ na interpretację treści obrazu? czy użyte pigmenty pozwalają na identyfikację struktury hierarchicznej (duchowego znaczenia)? W pierwszej części artykułu skupiono się na przedstawieniu symboliki koloru i jego znaczenia w wiekach średnich. Wskazano, iż średniowieczne społeczeństwo niezwykle mocno uwrażliwione było na blask, światło i barwy, które były postrzegane jako wyraz Bożej obecności w świecie. Następnie syntetycznie przedstawiono podejście szarych mnichów do kwestii sztuki i jej znaczenia w klasztorach cysterskich. Ukazano, że zasada ascetyzmu, zapoczątkowana przez św. Bernarda z Clairvaux (1090-1153), miała ogromne znaczenie dla sztuki cysterskiej, zarówno w zdobnictwie kodeksów rękopiśmiennych, jak i w architekturze oraz dekoracji świątyń. Surowe przepisy życia cysterskiego, w tym konieczność przestrzegania przez mnichów wartości takich, jak: prostota, skromność, ubóstwo czy pokora, nie pozostały bierne wobec cysterskiej twórczości artystycznej, na którą niezwykle mocno oddziaływały. W dalszej kolejności dokonano analizy porównawczej, najpierw opisując symboliczne znaczenie barw podstawowych w średniowieczu oraz teologii, a następnie wskazując miejsce występowania kolorów na wybranych elementach zdobniczych przywołanych manuskryptów. Co więcej, wskazano barwy nienależące do gamy barw podstawowych, a występujące na iluminacjach kodeksów cysterskich. Wyniki analizy wykazały, że symbolizm kolorystyczny nie został w pełni zaimplementowany do iluminacji XII-XV-wiecznych kodeksów rękopiśmiennych cystersów polskich. Barwy bowiem nie miały u szarych mnichów istotnego znaczenia – dobierane były przypadkowo. Zastosowanie konkretnych pigmentów przez iluminatorów wynikało z podłoża praktycznego oraz tradycji. Pierwszorzędnym celem użycia określonego koloru było przede wszystkim uwypuklenie treści religijnych oraz duchowości monastycznej. The article is devoted to a comparative analysis of medieval colour symbolism in relation to illuminations of Cistercian codices of the 12th–15th centuries. Nine manuscripts related to the provenance of the former Cistercian abbeys in Henrykowo, Ląd, Kamieniec Ząbkowicki, Lubiąż and Trzebnica form the basis for the discussion of the topic. The main purpose of the article is to answer three questions: Can the selected manuscripts be an example reflecting colour symbolism in Cistercian art? Does the way the illuminators used colours affect the interpretation of the content of the painting? Do the pigments used allow the identification of the hierarchical structure (spiritual meaning)? The first part of the article focuses on presenting the symbolism of colour and its meaning in the Middle Ages. The medieval society has been characterized as particularly sensitive to radiance, light and colours, which were seen as expressions of God’s presence in the world. The next part of the article synthesizes the grey monks’ approach to the issue of art and its importance in Cistercian monasteries. It has been demonstrated that the principle of asceticism, pioneered by St Bernard of Clairvaux (1090–1153), was of great importance to Cistercian art, both in the ornamentation of manuscript codices and in the architecture and decoration of temples. The strict rules of Cistercian life, including the need for monks to observe values such as simplicity, modesty, poverty and humility, left its mark on Cistercian artistic creativity, and strongly influenced it. The aforementioned part is followed by a comparative analysis, first describing the symbolic meaning of primary colours in the Middle Ages and theology, and then indicating the place of the colours on selected decorative elements of the referenced manuscripts. Moreover, colours not belonging to the range of primary colours, but appearing on the illuminations of the Cistercian codices, were indicated. The results of the analysis showed that the colour-based symbolism was not fully implemented in the illumination of the 12th–15th century manuscript codices of the Polish Cistercians. This is because colours did not have a significant meaning with the grey monks – they were chosen at random. The use of specific pigments by illuminators was based on practical grounds and tradition. The primary purpose of using a particular colour was primarily to emphasize religious content and monastic spirituality.listelement.badge.dso-type Item , Zilustrować starożytność. O ilustracjach do Faraona Bolesława Prusa i Quo vadis Henryka Sienkiewicza(Wydawnictwo KUL, 2025) First, GrzegorzW ostatnich latach XIX wieku ukazały się, najpierw w prasie, potem w wydaniach książkowych, dwie wielkie polskie powieści, których akcja została umieszczona w czasach starożytnych – Quo vadis Henryka Sienkiewicza i Faraon Bolesława Prusa. Oba dzieła wyrastające z pozytywistycznego warsztatu pisarzy zostały oparte na gruntownej znajomości antyku rzymskiego i egipskiego. Pełne akcji, wielowymiarowe i ambitne w przesłaniach, powieści szybko znalazły uznanie czytelników i zainteresowanie artystów, którzy pragnęli zilustrować obie fabuły zgodnie z panującymi ówcześnie w malarstwie i grafice trendami i stylami. W artykule omówiono prace Jana Styki oraz Piotra Stachiewicza ilustrujące dzieło H. Sienkiewicza oraz prace Jana Holewińskiego, Edwarda Okunia i Jana Marcina Szancera do dzieła B. Prusa. Wspomniano także o niedawno zidentyfikowanych w źródłach archiwalnych niedokończonych ilustracjach do Faraona autorstwa Henryka Siemiradzkiego. In the last years of the 19th century, two great Polish novels were published, first in the press, then in book editions, the plot of which was set in ancient times – Quo vadis by Henryk Sienkiewicz and Pharaoh by Bolesław Prus. Both works of the positivist writers were based on a thorough knowledge of Roman and Egyptian antiquity. Fast-paced, multifaceted and ambitious in their messages, the novels quickly found the appreciation of readers and the interest of artists who wanted to illustrate both plots in accordance with the prevailing trends and styles in painting and graphic art at the time. The article discusses the works of Jan Styka and Piotr Stachiewicz illustrating the work of H. Sienkiewicz, as well as the illustrations of Jan Holewiński, Edward Okuń and Jan Marcin Szancer for the work of B. Prus. Another mentioned item was recently identified in archival sources unfinished illustrations to Pharaoh by Henryk Siemiradzki.listelement.badge.dso-type Item , XVII- i XVIII-wieczne procesjonały z Archiwum Opactwa Cystersów w Krakowie-Mogile w kontekście typologii źródeł(Wydawnictwo KUL, 2025) Jędrzejski, MichałArchiwum Opactwa Cystersów w Krakowie-Mogile kryje wiele cennych rękopisów muzyczno-liturgicznych, do których należy pięć XVII- i XVIII-wiecznych procesjonałów, czyli ksiąg służących do wykonywania śpiewu podczas procesji, o sygnaturach: ms. 709, ms. 710, ms. 747, ms. 754, ms. 811. Celem artykułu jest przedstawienie ich zawartości, poprzedzone analizą notacji muzycznej, w kontekście typologii źródeł, czyli definiowania procesjonału jako księgi muzyczno-liturgicznej. Przytoczono zatem różne definicje procesjonału, aby następnie zweryfikować przystawalność do nich procesjonałów mogilskich. Repertuar został przedstawiony w tabelach według podziału: de tempore, proprium de sanctis, commune sanctorum, commune Beatae Mariae Virginis, votivae, pro defunctis. Podano przeznaczenie, gatunek i incipit śpiewów, zaznaczając obecność w poszczególnych źródłach. Wykazano, że procesjonały z Mogiły odznaczają się dużym bogactwem repertuaru, obejmującym cały rok liturgiczny i różne gatunki monodii liturgicznej. Fakt ten potwierdza słuszność szerokiej, opisowej definicji procesjonału i ukazuje perspektywę kolejnych badań w celu szczegółowego przedstawienia cysterskiej tradycji procesyjnej w Mogile. The Archives of the Cistercian Abbey in Kraków-Mogiła holds many valuable music and liturgical manuscripts, which include five 17th- and 18th-century processionals, i.e. books used for singing during processions, with the signatures: ms. 709, ms. 710, ms. 747, ms. 754, ms. 811. The purpose of this article is to present their contents, preceded by an analysis of musical notation, in the context of a typology of sources, i.e. defining a processional as a music-liturgical book. Various definitions of processional were addressed to verify the adherence to them of the Mogiła processionals. The repertoire is tabulated by division: de tempore, proprium de sanctis, commune sanctorum, commune Beatae Mariae Virginis, votivae, pro defunctis. The purpose, genre and incipit of the chants are given, noting the presence in each source. Demonstrably, the processionals from Mogiła are characterized by a great richness of repertoire, covering the entire liturgical year and various genres of liturgical monody. This fact confirms the validity of the broad, descriptive definition of the processional and shows the prospect of further research to detail the Cistercian processional tradition in Mogiła.listelement.badge.dso-type Item , Claustrum sancti Adalberti. Późnośredniowieczna siedziba dominikanów we Wrocławiu w świetle źródeł pisanych(Wydawnictwo KUL, 2025) Kaczmarek, KrzysztofDominikanie przybyli do Wrocławia w latach 20. XIII wieku i zamieszkali przy podarowanym im kościele św. Wojciecha. W przeciwieństwie do tej świątyni, która od lat znajduje się w centrum zainteresowania historyków architektury i sztuki, należące do konwentu zabudowania mieszkalne i towarzyszące im obiekty gospodarcze zostały słabo rozpoznane. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie tych pomieszczeń w perspektywie zachowanych do naszych czasów źródeł pisanych, głównie pochodzących z XV i początku XVI stulecia rachunków, spisanych rękami tamtejszych przeorów. The Dominicans arrived in Wrocław in the 1320s and settled at the St Adalbert Church, which had been donated to them. Unlike the temple, which has been the focus of architectural and art historians’ attention for years, the convent’s residential buildings and accompanying outbuildings have been scantly recognized in the literature. The purpose of this article is to put these premises in perspective with the written sources that have survived to the present day, mainly accounts dating from the 15th and early 16th centuries, written down by the hands of the local priors.listelement.badge.dso-type Item , Kazanie antyhusyckie z rękopisu Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu I F 282(Wydawnictwo KUL, 2025) Kaczor, EwelinaPrzedmiotem artykułu jest niedokończone kazanie antyhusyckie z przełomu lat 60. i 70. XV wieku ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Rękopis I F 282 pierwotnie należał do biblioteki kanoników regularnych św. Augustyna w Żaganiu, zgromadzenia silnie zaangażowanego w walkę z herezją husycką. Pomimo że znaczenie kaznodziejstwa dla podejmowanych na Śląsku działań przeciw husytom było odnotowywane w literaturze przedmiotu, to kazania antyhusyckie nie były poddawane analizie, a co więcej niewiele z nich jak do tej pory zostało zidentyfikowanych. Artykuł jest próbą wypełnienia istniejącej luki w stanie badań. Analizie tekstu towarzyszy edycja kazania. The subject of this article is an unfinished anti-Hussite sermon from the late 1560s and early 1570s from the collection of the University Library in Wrocław. The manuscript I F 282 originally belonged to the library of the Canons Regular of St Augustine in Żagań, a congregation heavily involved in the fight against the Hussite heresy. Although the importance of preaching to the anti-Hussite efforts in Silesia has been noted in the literature on the subject, anti-Hussite sermons have not yet been analysed and, moreover, few have been identified so far. The article is an attempt to fill an existing gap in the state of research. The text analysis is accompanied by an edition of the sermon.listelement.badge.dso-type Item , Niepublikowane opracowanie historyczne ks. mgr. Ludwika Gietyngiera na temat części zasobu Archiwum Parafialnego w Kłobucku(Wydawnictwo KUL, 2025) Kapuściński, JacekKsiądz Ludwik Gietyngier (1904-1941), wywodzący się z duchowieństwa diecezji częstochowskiej i błogosławiony Kościoła katolickiego, od początku drogi kapłańskiej wykazywał dbałość o swój rozwój intelektualny. Szczególnie interesowała go historia Kościoła. Z tej zatem dyscypliny naukowej najpierw napisał pracę magisterską, obronioną znakomicie w 1937 roku na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, po czym w ramach studiów doktoranckich rozpoczął przygotowanie dysertacji doktorskiej pod kierunkiem ks. prof. Tadeusza Glemmy. Nie zdołał jej jednak ukończyć, ponieważ zmarł przedwcześnie śmiercią męczeńską w czasie II wojny światowej. Z dorobku naukowego pozostawił po sobie tylko wspomnianą pracę magisterską i niedawno odnalezione opracowanie historyczne, przedstawiające wykaz i opis inwentarzowy 51 jednostek archiwalnych przechowywanych w Archiwum Parafialnym w Kłobucku. Zidentyfikowane i przebadane przez niego materiały archiwalne pochodziły z lat 1442-1862 i miały formę dokumentów pergaminowych (12 j.a.), ksiąg, poszytów i fascykułów (11 j.a.) oraz innych pojedynczych dokumentów (28 j.a.). Praca ta, napisana w 1938 roku, ma wyjątkową wartość w odniesieniu do badań nad rekonstrukcją bogatego zasobu tego archiwum, tym bardziej że zostało ono mocno zdekompletowane w okresie okupacji niemieckiej. Rev. Ludwik Gietyngier (1904–1941), a clergyman from the Częstochowa diocese and blessed of the Catholic Church, paid attention to his intellectual development from the beginning of his priestly journey. He was particularly interested in church history. Thus, in this scientific discipline, he first wrote his master’s thesis, defended brilliantly in 1937 at the Theological Faculty of the Jagiellonian University, after which, as part of his doctoral studies, he began preparing his doctoral dissertation under the guidance of Rev. Prof. Tadeusz Glemma. He was unable to complete it, as he died a premature martyr’s death during World War II. Of his whole scholarly output, he left behind only the aforementioned master’s thesis and a recently found historical study, presenting a list and inventory description of 51 archival units stored in the Kłobuck Parish Archives. The archival materials he identified and examined came from the years 1442–1862 and were in the form of parchment documents (12 units), books, scrolls and fascicles (11 units) and other individual documents (28 units). The work in question, written in 1938, is of exceptional value with regard to research on reconstructing the rich holdings of this archive, especially since it was heavily d ecomposed during the German occupation.listelement.badge.dso-type Item , Trzy dokumenty dotyczące ziem ruskich Korony Polskiej z Archiwum Diecezjalnego w Zielonej Górze(Wydawnictwo KUL, 2025) Karczewska, Joanna; Kufel, Robert R.Artykuł omawia trzy dokumenty z XV-XVI wieku znajdujące się w Archiwum Diecezjalnym w Zielonej Górze dotyczące ziem ruskich Korony Polskiej. Do niedawna były one przechowywane w archiwum parafialnym przy sanktuarium maryjnym w Rokitnie. Na ziemie zachodnie Polski z pewnością zostały przywiezione w 1945 roku przez osadników z Kresów Rzeczypospolitej. Dokumenty mają dużą wartość informacyjną. Na ich podstawie można zrekonstruować i uzupełnić wiadomości o osadnictwie na ziemiach ruskich, o tamtejszej własności ziemskiej i organizacji parafialnej w diecezji przemyskiej. Przynoszą także informacje genealogiczne, głównie o rodzinach Herburtów i Lanckorońskich, a także wzmianki o urzędnikach na Rusi i Podolu. The article discusses three documents from the 15th–16th centuries in the Diocesan Archives in Zielona Góra concerning the Ruthenian lands of the Crown of the Kingdom of Poland. Until recently, they were stored in the parish archives at the Marian shrine in Rokitno. They were most certainly brought to the western lands of Poland in 1945 by settlers from the Borderlands of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The documents are highly informative. On their basis, it is possible to reconstruct and supplement the news about the settlement of the Ruthenian lands, the local land ownership and the parish organization in the Przemyśl Diocese. They also bring genealogical information, mainly about the Herburt and Lanckoroński families, as well as mentions of officials in Ruthenia and Podolia.listelement.badge.dso-type Item , „Dziwną opieką otoczył Pan Bóg kościoły i kapłanów”. Straty materialne Kościoła katolickiego na terenie dekanatu oświęcimskiego w czasie II wojny światowej(Wydawnictwo KUL, 2025) Kędzierski, AdrianArtykuł dotyczy zagadnienia strat, który w czasie II wojny światowej poniósł Kościół katolicki w dekanacie oświęcimskim. Kwestia ta nie była dotychczas szczegółowo omawiana w literaturze historycznej. Straty spowodowane były zarówno działaniami wojennymi, grabieżczą polityką niemieckich okupantów, brutalnym sowieckim wyzwoleniem, jak i zachowaniem zdemoralizowanych parafian. The article addresses the issue of losses suffered by the Catholic Church in the Oświęcim deanery during World War II. This issue has not yet been discussed in detail in the historical literature. The losses were caused by warfare, the looting policies of the German occupiers, the brutal Soviet liberation and the behaviour of demoralized parishioners.listelement.badge.dso-type Item , The Latin Rite Archdiocese of Lviv (1939–1990): State of Research(Wydawnictwo KUL, 2025) Khomiak, PavloThe purpose of this article is to analyse historiographical sources authored by Ukrainian, Polish and Soviet researchers who studied the situation of the Roman Catholic Church in the Lviv Archdiocese in 1939–1990; to identify the main approaches and methodologies used in the study of this issue in different scholarly traditions, as well as to assess the degree of objectivity and completeness of coverage of the topic; to systematize scholarly achievements on the impact of political, social and cultural processes on the position of the Church; and to identify current areas of research. An analysis of the research conducted to date reveals a change in the approach to capturing the position of the Roman Catholic Church in different periods, particularly in Soviet and contemporary Ukrainian historiography, which adds to our understanding of the issue. Thus, the article aims to contribute to the continuation of further scientific research on the history of the Diocese of Lviv and to identify new fields of scientific inquiry. Celem artykułu jest analiza źródeł historiograficznych autorstwa ukraińskich, polskich i sowieckich badaczy, którzy badali sytuację Kościoła rzymskokatolickiego w archidiecezji lwowskiej w latach 1939-1990, określenie głównych podejść i metodologii stosowanych w badaniu tego zagadnienia w różnych tradycjach naukowych, a także ocena stopnia obiektywności i kompletności ujęcia tematu; usystematyzowanie osiągnięć naukowych na temat wpływu procesów politycznych, społecznych i kulturowych na pozycję Kościoła oraz wskazanie aktualnych obszarów badań. Analiza już przeprowadzonych badań ujawnia zmianę w podejściu do ujęcia pozycji Kościoła rzymskokatolickiego w różnych okresach, w szczególności w sowieckiej i współczesnej ukraińskiej historiografii, co wzbogaca nasze zrozumienie tego zagadnienia. Zatem artykuł ma na celu przyczynić się do kontynuacji dalszych badań naukowych dotyczących dziejów diecezji lwowskiej i wskazać nowe pola dociekań naukowych.listelement.badge.dso-type Item , Zagłada dziedzictwa historyczno-kulturowego Kościoła ormiańskiego w Polsce w czasie II wojny światowej oraz próby jego ratowania(Wydawnictwo KUL, 2025) Krzyżowski, TomaszOkres II wojny światowej przyniósł dotkliwe i nieodwracalne skutki dla funkcjonowania Kościoła ormiańskokatolickiego w Polsce. Represje Sowietów i Niemców wobec duchowieństwa i wiernych, delegalizacja instytucji kościelnych i ekspatriacja ludności w granice Polski powojennej doprowadziły do likwidacji lwowskiej archidiecezji ormiańskiej. Znacznie ucierpiały zbiory archiwalno-biblioteczne i muzealne przechowywane we Lwowie i w kościołach parafialnych na prowincji. W strategie okupantów, zwłaszcza sowieckich, wpisuje się również grabież dóbr kultury oraz celowe niszczenie księgozbiorów i archiwaliów. Tak było w przypadku wyposażenia pałacu arcybiskupów ormiańskich, klasztoru Benedyktynek Ormiańskich czy budynków kapituły katedralnej. Zbiory zostały znacjonalizowane i włączone do zasobów instytucji państwowych: bibliotek, archiwów, muzeów Ukraińskiej Socjalistycznej Sowieckiej Republiki. W ten sposób gromadzone przez kilka stuleci księgozbiory, rękopisy, tekstylia i paramenty liturgiczne oraz inne pamiątki kultury ormiańskiej uległy dekompletacji i zagładzie. W artykule omówiono poniesione straty oraz dokonano próby odtworzenia losów zbiorów poszczególnych instytucji: biblioteki abp. Józefa Teodorowicza, biblioteki i archiwum kapituły ormiańskiej, archiwum konsystorskiego, Archidiecezjalnego Muzeum Ormiańskiego oraz wyposażenia katedry ormiańskiej we Lwowie i kościołów dawnej archidiecezji ormiańskiej. Odtworzenie losów wspomnianych zbiorów nie jest łatwe z uwagi na braki w dokumentacji archiwalnej oraz przemieszczenia zbiorów w okresie okupacji i w latach powojennych. Niektóre dzieła sztuki i pamiątki proweniencji ormiańskiej zostały przewiezione przez osoby duchowne i świeckie do Polski i aktualnie przechowywane są w Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich w Warszawie i Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu. The period of World War II brought severe and irreversible consequences for the functioning of the Armenian Catholic Church in Poland. Repression by the Soviets and Germans against the clergy and faithful, the outlawing of church institutions and the expatriation of the population into post-war Poland led to the liquidation of the Armenian Archdiocese of Lviv. The archival, library and museum collections stored in Lviv and in parish churches in the provinces suffered significantly. The looting of cultural property and the deliberate destruction of book collections and archival collections are also part of the strategies of the occupYing powers, especially the Soviets. This was the case with the furnishings of the Armenian archbishops’ palace, the Armenian Benedictine monastery and the cathedral chapter buildings. The collections were nationalized and incorporated into the resources of state institutions: libraries, archives, and museums of the Ukrainian Soviet Socialist Republic. Thus, the book collections, manuscripts, textiles and liturgical paraphernalia and other mementos of Armenian culture, which had been accumulated for several centuries, were decomposed and lost. The article discusses the losses suffered and attempts to reconstruct the fate of the collections of individual institutions: the library of Archbishop Józef Teodorowicz, the library and archives of the Armenian chapter, the consistory archives, the Armenian Archdiocesan Museum, and the furnishings of the Armenian Ca thedral in Lviv and the churches of the former Armenian Archdiocese. Reconstructing the fate of the aforementioned collections is not easy due to gaps in archival documentation and the relocation of collections during the occupation and in the post-war period. Some works of art and memorabilia of Armenian provenance have been transported by clergy and laity to Poland and are currently stored at the Armenian Polish Culture and Heritage Foundation in Warsaw and the Ossoliński National Institute in Wrocław.listelement.badge.dso-type Item , Historical Library of the Archbishop’s Office in Košice(Wydawnictwo KUL, 2025) Lenčiš, ŠtefanThe current archbishop’s library in Košice is one of the largest historical libraries in eastern Slovakia. Its origin can be found in the first library of the parish church of St. Michael (r. 1420) and later in Cathedral of St. Elizabeth. The discovered oldest book catalog of the parish library from 1604 brought a very valuable book fund, which contained up to 160 manuscripts. The gradual creation of this parish library was developed especially after 1804, when the Bishopric of Košice was founded. The initial parish library fund was significantly enriched primarily by the bishops themselves by donating, but also by purchasing book titles, and even by their own philosophical and theological works. The bishop’s library was gradually undergoing reorganization and at the same time the creation of new book catalogs, which are the subject of research in connection with this library. Currently, this library, since 1995 already called the archbishop’s library, has almost 60,000 volumes in its collection. The most valuable books include manuscripts (codexes) and incunabula. A very large number of historical books, among which philosophical and theological disciplines dominate, are also very valuable. The rich book collection of the Archbishop’s Library requires a new professional approach, targeted research and also professional care associated with the creation of a new library catalog. Obecna biblioteka arcybiskupia w Koszycach jest jedną z największych bibliotek historycznych we wschodniej Słowacji. Jej początki sięgają czasów pierwszej biblioteki kościoła parafialnego św. Michała (1420), a później katedry św. Elżbiety. Najstarszy odkryty katalog księgozbioru biblioteki parafialnej z 1604 roku wskazuje na bardzo cenny księgozbiór, który zawierał aż 160 rękopisów. Stopniowy rozwój biblioteki parafialnej miał miejsce zwłaszcza po 1804 roku, kiedy to ustanowiono biskupstwo koszyckie. Początkowy zbiór biblioteki parafialnej został znacznie wzbogacony przede wszystkim przez samych biskupów poprzez darowizny, ale także poprzez zakup książek, a nawet przez ich własne dzieła filozoficzne i teologiczne. Biblioteka biskupia stopniowo przechodziła reorganizację, podczas której powstawały nowe katalogi książek, będące przedmiotem badań. Obecnie biblioteka ta, od 1995 roku nazywana biblioteką arcybiskupią, posiada w swoich zbiorach prawie 60 000 wolumenów. Do najcenniejszych książek należą rękopisy (kodeksy) i inkunabuły. Bardzo cenny jest również liczny zbiór książek historycznych, wśród których dominują dyscypliny filozoficzne i teologiczne. Bogaty księgozbiór biblioteki arcybiskupiej wymaga nowego, profesjonalnego podejścia, ukierunkowanych badań, a także profesjonalnego podejścia związanego z tworzeniem nowego katalogu bibliotecznego.listelement.badge.dso-type Item , Litterae deauratae et pictae – nieznane włoskie wycinki z papieskich rękopisów iluminowanych w Muzeum Narodowym w Krakowie(Wydawnictwo KUL, 2025) Łuczyńska-Bystrowska, JustynaW Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się zbiór albumów zawierających serię inicjałów wyciętych z XVI-wiecznych włoskich rękopisów iluminowanych pochodzących z księgozbioru papieskiego z zakrystii Kaplicy Sykstyńskiej. Rewolucja francuska i kampanie napoleońskie spowodowały masowe rozproszenie kolekcji arystokratycznych i księgozbiorów klasztornych, co przyniosło daleko idące skutki na rynku antykwarycznym w XIX wieku. Podczas inwazji napoleońskiej na Rzym w 1798 roku zrabowane zostały skarby Watykanu, wraz z zawartością zakrystii Kaplicy Sykstyńskiej, w której znajdował się bezcenny księgozbiór gromadzony przez wieki przez kolejnych papieży i dostojników kościelnych. Najliczniejsza grupa watykańskich rękopisów weszła w posiadanie ks. Luigiego Celottiego (1759-1843), zatrudnionego przez rodzinę Barbarigo w Wenecji, konesera i marszanda sztuki. 26 maja 1825 roku w londyńskim Christie’s odbyła się pierwsza w dziejach aukcja w całości poświęcona wycinkom i pojedynczym kartom wyciętym ze średniowiecznych i renesansowych rękopisów. Zostały na niej wystawione miniatury, fragmenty bordiur, inicjały i pojedyncze karty wycięte ze średniowiecznych i renesansowych rękopisów, które następnie rozprzestrzeniły się między biblioteki i kolekcje prywatne na całym świecie. Celem artykułu jest analiza historyczno-artystyczna nieznanych dotąd albumów w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie w kontekście XIX-wiecznych praktyk kolekcjonerskich. The National Museum in Kraków holds a collection of albums containing a series of initials cut from 16th-century Italian illuminated manuscripts from the papal book collection in the sacristy of the Sistine Chapel. The French Revolution and Napoleonic campaigns caused a massive dispersal of aristocratic collections and monastic book collections, which had far-reaching effects on the antiquarian market in the 19th century. During the Napoleonic invasion of Rome in 1798, the treasures of the Vatican were looted, along with the contents of the sacristy of the Sistine Chapel, which contained a priceless book collection amassed over the centuries by successive popes and church dignitaries. The largest group of Vatican manuscripts came into the possession of Rev. Luigi Celotti (1759–1843), a connoisseur and art dealer employed by the Barbarigo family in Venice. On 26 May 1825, the London’s Christie’s held the first ever auction devoted entirely to cuttings and single sheets cut from medieval and Renaissance manuscripts. On display were miniatures, fragments of borders, initials and single pages cut from medieval and Renaissance manuscripts, which were then spread among libraries and private collections around the world. The purpose of this article is to provide an art-historical analysis of hitherto unknown albums in the collection of the National Museum in Kraków in the context of 19th-century collecting practices.listelement.badge.dso-type Item , Archiwum tajne w kurii diecezjalnej jako szczególny przejaw eklezjalnej „kultury sekretu”(Wydawnictwo KUL, 2025) Mazur, Karolina; Adamczyk, JerzyKategoria sekretu posiada doniosłe znaczenie w porządku kanonicznym. Ma ona chronić jednostkę i wspólnotę kościelną, wolność poszczególnych wiernych i wolność wspólnoty. Szczególne znaczenie ma sekret w procesach karnych. Sekret stanowi ochronę wolności Kościoła przed nadmiernymi ingerencjami i naciskami zewnętrznymi, umożliwiając mu jak najlepsze wypełnianie swojego zadania w świecie dla dobra ludzkości, chroni instytucje kościelne, służy poszanowaniu prywatności osób, zachowaniu autonomii Kościoła katolickiego, ułatwia normalne funkcjonowanie instytucji i realizację dobra wspólnego. Spektakularnym przejawem dowartościowania tajemnicy w prawie kanonicznym i funkcjonowaniu Kościoła jest kanoniczna instytucja tajnego archiwum w kurii diecezjalnej, której cele pokrywają się z celami kanonicznej kategorii sekretu. Celem artykułu jest przedstawienie w aspekcie kanonicznym problematyki archiwum tajnego w kurii diecezjalnej, które jawi się jako szczególny przejaw eklezjalnej „kultury sekretu”. W części pierwszej omówiono rolę sekretu w systemie kanonicznym. W części drugiej, w oparciu o przepisy kanoniczne, przedstawiono sprawę obowiązku ustanowienia i troski o archiwum tajne, następnie zaprezentowano dokumenty stanowiące zasób archiwum tajnego, a na końcu podjęto kwestię niszczenia dokumentów z archiwum tajnego. The category of secrecy is of particular significance in the canonical order. It is meant to protect the individual and the church community, the freedom of the individual believer and the freedom of the community. Of particular importance is the secrecy in criminal trials. The secrecy constitutes a protection of the Church’s freedom from undue external interference and pressure, enabling it to fulfil its task in the world to the best of its ability for the good of humanity; it protects Church institutions, serves to respect the privacy of individuals, preserves the autonomy of the Catholic Church, and facilitates the normal functioning of institutions and the realization of the common good. A spectacular manifestation of the appreciation of secrecy in canon law and the functioning of the Church is the canonical institution of a secret archive in the diocesan curia, whose goals coincide with those of the canonical category of secrecy. The purpose of this article is to present in canonical terms the question of the secret archive in the diocesan curia, which appears as a particular manifestation of the ecclesial ‘culture of secrecy’. Part one discusses the role of secrecy in the canonical system. In the second part, the issue of the obligation to establish and care for the secret archive is presented on the basis of canonical regulations, followed by a presentation of the documents that constitute the secret archive’s stock, and finally the destruction of documents from the secret archive is addressed.