Zagłada dziedzictwa historyczno-kulturowego Kościoła ormiańskiego w Polsce w czasie II wojny światowej oraz próby jego ratowania
Loading...
Date
2025
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Wydawnictwo KUL
Abstract
Okres II wojny światowej przyniósł dotkliwe i nieodwracalne skutki dla funkcjonowania Kościoła ormiańskokatolickiego w Polsce. Represje Sowietów i Niemców wobec duchowieństwa i wiernych, delegalizacja instytucji kościelnych i ekspatriacja ludności w granice Polski powojennej doprowadziły do likwidacji lwowskiej archidiecezji ormiańskiej. Znacznie ucierpiały zbiory archiwalno-biblioteczne i muzealne przechowywane we Lwowie i w kościołach parafialnych na prowincji. W strategie okupantów, zwłaszcza sowieckich, wpisuje się również grabież dóbr kultury oraz celowe niszczenie księgozbiorów i archiwaliów. Tak było w przypadku wyposażenia pałacu arcybiskupów ormiańskich, klasztoru Benedyktynek Ormiańskich czy budynków kapituły katedralnej. Zbiory zostały znacjonalizowane i włączone do zasobów instytucji państwowych: bibliotek, archiwów, muzeów Ukraińskiej Socjalistycznej Sowieckiej Republiki. W ten sposób gromadzone przez kilka stuleci księgozbiory, rękopisy, tekstylia i paramenty liturgiczne oraz inne pamiątki kultury ormiańskiej uległy dekompletacji i zagładzie. W artykule omówiono poniesione straty oraz dokonano próby odtworzenia losów zbiorów poszczególnych instytucji: biblioteki abp. Józefa Teodorowicza, biblioteki i archiwum kapituły ormiańskiej, archiwum konsystorskiego, Archidiecezjalnego Muzeum Ormiańskiego oraz wyposażenia katedry ormiańskiej we Lwowie i kościołów dawnej archidiecezji ormiańskiej. Odtworzenie losów wspomnianych zbiorów nie jest łatwe z uwagi na braki w dokumentacji archiwalnej oraz przemieszczenia zbiorów w okresie okupacji i w latach powojennych. Niektóre dzieła sztuki i pamiątki proweniencji ormiańskiej zostały przewiezione przez osoby duchowne i świeckie do Polski i aktualnie przechowywane są w Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich w Warszawie i Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu.
The period of World War II brought severe and irreversible consequences for the functioning of the Armenian Catholic Church in Poland. Repression by the Soviets and Germans against the clergy and faithful, the outlawing of church institutions and the expatriation of the population into post-war Poland led to the liquidation of the Armenian Archdiocese of Lviv. The archival, library and museum collections stored in Lviv and in parish churches in the provinces suffered significantly. The looting of cultural property and the deliberate destruction of book collections and archival collections are also part of the strategies of the occupYing powers, especially the Soviets. This was the case with the furnishings of the Armenian archbishops’ palace, the Armenian Benedictine monastery and the cathedral chapter buildings. The collections were nationalized and incorporated into the resources of state institutions: libraries, archives, and museums of the Ukrainian Soviet Socialist Republic. Thus, the book collections, manuscripts, textiles and liturgical paraphernalia and other mementos of Armenian culture, which had been accumulated for several centuries, were decomposed and lost. The article discusses the losses suffered and attempts to reconstruct the fate of the collections of individual institutions: the library of Archbishop Józef Teodorowicz, the library and archives of the Armenian chapter, the consistory archives, the Armenian Archdiocesan Museum, and the furnishings of the Armenian Ca thedral in Lviv and the churches of the former Armenian Archdiocese. Reconstructing the fate of the aforementioned collections is not easy due to gaps in archival documentation and the relocation of collections during the occupation and in the post-war period. Some works of art and memorabilia of Armenian provenance have been transported by clergy and laity to Poland and are currently stored at the Armenian Polish Culture and Heritage Foundation in Warsaw and the Ossoliński National Institute in Wrocław.
Description
Keywords
Kościół ormiański, II wojna światowa, kultura ormiańska, biblioteki ormiańskie, Kresy Południowo-Wschodnie, Armenian Church, World War II, Armenian culture, Armenian libraries, Southeastern Borderlands
Citation
"Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne", 2025, Vol. 124, s. 475-507