Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2020, T. 114
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
- ItemPoczątki Skrzyszowa. Przyczynek do badań nad rozwojem terytorialnym wsi lokowanej na prawie niemieckim(Wydawnictwo KUL, 2020) Poniewozik, LeszekArtykuł dotyczy związków dostrzegalnych pomiędzy lokacją wsi Skrzyszów, a fundacją parafii w tej miejscowości. Skrzyszów w początkach XIV w. należał do Leonarda s. Dzierżysława, h. Rawa. Przed 17 lipca 1331 r. przeszedł na własność Spycimira h. Leliwa, ówczesnego kasztelana wiślickiego. Niedługo później nowy właściciel postanowił powiększyć wieś. W tym celu 4 maja 1333 r. wystawił dokument, mocą którego Konrad, wójt Lipnika miał osadzić kmieci na gruntach leśnych przylegających do Skrzyszowa. Była to zatem lokacja na tzw. surowym korzeniu. W odnośnym dokumencie znalazło się także nadanie na rzecz kościoła. Świątynia skrzyszowska powstała już przed 1331 r., a w 1333 r. posłużyła Spycimirowi jako punkt orientacyjny dla planowania dalszej rozbudowy wsi. Świątynia ta została wzniesiona na skraju starszej części wsi, za którą w 1333 r. osiedlono nowych osadników. Analiza wiadomości płynących głównie ze źródeł kościelnych pozwala formułować teorie na temat etapów rozwoju Skrzyszowa w średniowieczu. W świetle zgromadzonego materiału wydaje się, że w najwcześniejszym okresie wieś rozlokowana była wzdłuż koryta rzeki Wątok, zwanej wówczas Trusiną i obejmowała tereny sąsiadujące od północnego zachodu z przedmieściami lokowanego w 1330 r. miasta Tarnów. Po 1333 r. do istniejącej części Skrzyszowa dołączono tereny rozciągające się w górę biegu Wątoka. W ten sposób wieś uzyskała kształt, jaki w ogólnym zarysie zachowała do dzisiaj. Ambitny plan Spycimira lokowania wsi na 100 łanach został zrealizowany jedynie w części. W XVI w. starsza i nowsza część Skrzyszowa obejmowała jedynie około ⅓ tego areału. The article addresses the connections between the incorporation of the village of Skrzyszów and the foundation of the village parish. At the beginning of the 14th century, Skrzyszów belonged to Leonard, son of Dzierżysław, Rawa coat of arms. Before 17 July 1331, it had become the property of Spycimir, Leliwa coat of arms, the then Castellan of Wiślica. Soon afterwards, the new owner decided to expand the village. To this end, on 4 May 1333, he issued a document by virtue of which Konrad, the mayor of Lipnik, was to settle peasants on the forest land adjacent to Skrzyszów. Consequently, it constituted the establishment on the so-called ‘raw-root’. The relevant document also includes the foundation of a church. The Skrzyszów Temple was established before 1331 and in 1333 it served as a landmark for Spycimir to plan further expansion of the village. The temple was erected on the edge of the older part of the village, behind which new settlers were located in 1333. The analysis of messages coming mainly from church sources allows us to formulate theories about the stages of the development of Skrzyszów in the Middle Ages. In the light of the collected material, it seems that in the earliest period the village was located along the riverbed of the Wątok River, then known as Trusina, and included areas adjacent to the suburbs of the town of Tarnów, incorporated in 1330, from the north-west. After 1333, the existing part of Skrzyszów was joined to the existing part of the Wątok. In this way, the village obtained the form that it has generally preserved until today. The ambitious plan of Spycimir to incorporate the village on 100 lans [Polish unit of field measurement] was only partially implemented. In the 16th century the older and newer part of Skrzyszów covered only about 1/3 of this area.
- ItemMaszynopis „Największa chwała” ze zbiorów Biblioteki Teologicznej Uniwersytetu Śląskiego, a nowela „Wigilia w kacecie” ks. Huberta Lacha(Wydawnictwo KUL, 2020) Sadzikowska, LucynaCelem artykułu jest zaprezentowanie maszynopisu noweli, zatytułowanego "Największa chwała", oraz jej wersji opublikowanej, która przyjęła tytuł "Wigilia w kacecie", autorstwa ks. Huberta Lacha, byłego więźnia obozów koncentracyjnych Auschwitz i Mauthausen. Na maszynopis oraz inne dokumenty ks. Huberta Lacha, które zostały w tekście omówione, autorka opracowania natrafiła przypadkowo, podczas kwerendy w Bibliotece Teologicznej Uniwersytetu Śląskiego w 2018 r. Zmodyfikowana, przede wszystkim zaś skrócona, wersja noweli została opublikowana w 2010 r. w zbiorze "Nowele obozowe". Autorka artykułu, uwzględniając kontekst historyczny, poddała analizie i interpretacji tekst noweli, stawiając tezę, że list, jako gatunek literatury użytkowej, stał się dla ks. Huberta Lacha fundamentem, na którym budował narrację swoich licznych utworów. W artykule przybliżono biografię ks. Huberta Lacha oraz jego dorobek pisarski, który nie był naukowo oceniany. Szczególny namysł podjęto nad zagadnieniem związanym z sensem cierpienia i przedstawionymi w noweli mechanizmami obrony przed zniewoleniem totalnym. The aim of the article is to present the typescript of the novella entitled “Największa chwała” along its released version, published under the title “Wigilia w kacecie”. Its author, Fr. Hubert Lach, was a former inmate of the Auschwitz and Mauthausen concentration camps. The author of the study came upon the typescript and the other documents of Fr. Hubert Lach discussed in the text entirely by coincidence while searching the Theological Library of the University of Silesia in 2018. The novella, modified and condensed, was published in the 2010 collection “Camp novellas”. Taking into account the historical context, the author of the article analysed and interpreted the text of the novella, arguing that Fr. Hubert Lach founded the narrative of his numerous works on the letter as a genre of applied literature. The article presents the biographical note of Fr. Hubert Lach and his accomplishments as a writer without providing a critical scientific appraisal of his literature. The focus was placed particularly on the meaning of suffering and the mechanisms of defence against total enslavement as important themes explored in the novella.
- ItemSzkoły publiczne benedyktynów sieciechowskich w latach 1791-1819(Wydawnictwo KUL, 2020) Stępień, RobertArtykuł przedstawia problematykę organizacji i działalności szkół publicznych prowadzonych przez benedyktynów sieciechowskich na przełomie XVIII i XIX w. Ramy czasowe artykułu wyznaczają daty założenia z inicjatywy klasztoru sieciechowskiego szkoły w Stężycy, a zamyka rok wprowadzenia ustawy supresyjnej, która doprowadziła do kasaty opactwa sieciechowskiego. W tekście szczególną uwagę zwrócono na kwestie związane ze statusem organizacyjnym szkół sieciechowskich, programem i poziomem prowadzonego w nich nauczania, kadrą pedagogiczną, liczebnością uczniów oraz zapleczem materialnym, w tym zbiorami szkolnej biblioteki. Podstawowym materiałem źródłowym dla badań w tym zakresie były akta władz oświatowych, sprawujących nadzór nad szkołami sieciechowskimi w omawianym okresie, w tym raporty powizytacyjne oraz sprawozdania składane przez przełożonych szkoły. Istotne znaczenie dla części omawianych zagadnień miała zachowana spuścizna archiwalna klasztoru oraz akta urzędowe okupacji i ewakuacji suprymowanego opactwa. W okresie ponad dwudziestu pięciu lat istnienia szkół sieciechowskich zmianom podlegała ich przynależność administracyjna oraz model organizacyjno-programowy. Na działalność tych szkół duży wpływ wywarły przemiany polityczno-ustrojowe oraz reformy oświatowe prowadzone przez władze państwowe. Powołana w 1791 r. szkoła w Stężycy otrzymała status podwydziałowej, a jej funkcjonowanie opierało się na założeniach systemu nauczania Komisji Edukacji Narodowej. Po kilku latach szkoła została przeniesiona do Sieciechowa, co doprowadziło do sporu z mieszkańcami Stężycy, który trwał jeszcze w czasach Księstwa Warszawskiego. Na początku XIX w. szkoła w Sieciechowie została zorganizowana na wzór gimnazjów austriackich, a w okresie istnienia Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego została zakwalifikowana do placówek podwydziałowych i wydziałowych. Kadrę pedagogiczną szkoły w głównej mierze stanowili zakonnicy z klasztoru sieciechowskiego, ale nauczycielami, zwłaszcza przedmiotów językowych, były też osoby świeckie. Ważną funkcję dydaktyczną spełniała biblioteka szkolna, której zawartość tworzyły podręczniki oraz piśmiennictwo pomocnicze. The article presents issues concerning the organization and activity of public schools run by the Benedictines in Seiciechów at the turn of the 18th and 19th century. The time period under study begins with the year of foundation of the sub-faculty school in Stężyca at the initiative of the Sieciechów monastery, and ends with the year of introduction of the suppression law, which led to the dissolution of the Sieciechów abbey. The article pays particular attention to issues related to the organizational status of Sieciechów schools, the curriculum and level of teaching, the teaching staff, the number of students and material resources, including the school library’s collections. The basic source material for the research in this area comprises a set of files of the educational authorities that supervised Sieciechów schools in the period in question, including visitation reports and the reports submitted by Sieciechów school administrators. The preserved archival legacy of the monastery and the official records of the period of residency in and evacuation from the dissolved abbey were of great importance for some of the issues discussed. During more than twenty-five years of the existence of the Sieciechów schools, their administrative affiliation and organizational and programming model underwent certain changes. The activity of schools was significantly influenced by political and territorial changes and educational reforms carried out by state authorities at the turn of the 18th and 19th centuries. Established in 1791, the school in Stężyca was given the status of a sub-faculty school, and its operation was based on the basis of the teaching system of the National Education Commission. After several years, the school was moved to Sieciechów, which led to a dispute with the inhabitants of Stężyca, which continued in the times of the Duchy of Warsaw. At the beginning of the 19th century the school in Sieciechów was arranged on the model of Austrian gymnasiums, and during the period of existence of the Duchy of Warsaw and the Kingdom of Poland it was qualified to becaome sub-faculty and faculty establishments. The teaching staff of the school were mainly monks from the Sieciechów monastery, but the teachers, especially of linguistic subjects, included also lay people. An important didactic function was performed by the school library, the content of which consisted of textbooks and auxiliary literature.
- ItemRubrycele diecezji krakowskiej z lat 1735-1811 przechowywane w księgozbiorze podręcznym Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie(Wydawnictwo KUL, 2020) Szczepaniak, JanW księgozbiorze podręcznym Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie przechowywany jest największy znany zbiór kalendarzy liturgicznych drukowanych dla potrzeb duchowieństwa diecezji krakowskiej. Od połowy XVIII w. zbiór jest prawie kompletny. Zgodnie ze zmodyfikowaną klasyfikacją przyjętą przez ks. Stanisława Librowskiego, krakowskie kalendarze liturgiczne można podzielić na cztery rodzaje, ściśle wiązane z fazami ich rozwoju. Do pierwszego typu należą kalendarze liturgiczne wydawane bez żadnych dodatków (XVI w. do 1750), do drugiego – kalendarze ze spisem zmarłych duchownych (od 1751) oraz katalogiem prałatów i kanoników katedralnych (od 1753). Do trzeciego rodzaju rubrycel należą druki połączone z pełnym katalogiem parafii i duchowieństwa (od 1811), do czwartego – samoistne druki zawierające oddzielnie kalendarz liturgiczny i schematyzm diecezji pojawiły się dopiero od 1871 r. Do końca XVIII w. zazwyczaj za wydanie rubrycel odpowiadały kapituły katedralne. W imieniu ordynariusza bądź wikariusza kapitulnego jeden z kanoników lub wikariuszy katedralnych, którego imię i nazwisko z reguły podawano na stronie tytułowej, opracowywał tekst. Do kapituły należały organizacja druku oraz dystrybucja kalendarza. W Krakowie kalendarz redagowali kolejni wicedziekani katedry wawelskiej, którzy równocześnie byli kanonikami kolegiaty św. Jerzego na Wawelu. Trzeba również wspomnieć, że w zachowanych egzemplarzach rubrycel znajdują się podpisy właścicieli rubrycel, które pozwalają poznać historię powstania kolekcji. Często również w zachowanych egzemplarzach kalendarzy znajdują się uwagi poczynione przez właścicieli. Dotyczą one kwestii duchowych i gospodarczych, dostarczając informacji o ważnych dla duchownych sprawach. The reference library of the Archives of the Metropolitan Curia in Kraków has the largest known collection of liturgical calendars printed for the needs of the clergy of the Diocese of Kraków. The collection has been almost complete since the mid-18th century. According to the modified classification adopted by Rev. Stanislaw Librowski, Kraków’s liturgical calendars can be divided into four types, closely related to the phases of their development. The first type includes liturgical calendars issued without any additions (16th century to 1750), the second type includes calendars with a list of deceased clergymen (from 1751) and a catalogue of prelates and cathedral canons (from 1753). The third type of liturgical calendars includes printed materials connected with the full catalogue of parishes and clergy (from 1811 onwards), and the fourth type includes independent prints which contain a separate liturgical calendar and the diocesan schemes, appeared as late as 1871. Until the end of the 18th century, the cathedral chapters were usually responsible for issuing the liturgical calendars. One of cathedral canons or vicars, whose name was usually given on the title page, developed the text on behalf of an ordinary bishop or vicar capitular. The chapter was responsible for printing and distributing the calendar. In Kraków, the calendar was edited by successive deputy deans of Wawel Cathedral, who at the same time were canons of St George’s Collegiate Church at Wawel. Preserved copies of the calendars include the signatures of their owners, which allow us to learn the history of the collection. Many of the preserved copies of the calendars also contain remarks made by the owners. These refer to spiritual and economic issues, providing information on important matters for the clergy.
- ItemInwentarz ruchomości z 1862 r. ks. Andrzeja Chylińskiego proboszcza parafii Męka w dekanacie sieradzkim(Wydawnictwo KUL, 2020) Szkutnik, PiotrKsiądz Andrzej Chyliński był proboszczem parafii we wsi Męka pod Sieradzem, gdzie mieszkał razem z matką oraz zapewne ze służbą. Spisany po jego śmierci w 1862 r. inwentarz dzieli ruchomości na dwa tytuły, nie wyróżniając kategorii surowcowych. Ruchomości wymienione w spisie posiadały funkcje kancelaryjne, wypoczynkowe, garderobiane, kulinarne, spiżarniane i gospodarcze. Mobiliów związanych z alkierzem było najwięcej. Mienie proboszcza z Męki liczyło łącznie 393, a po pominięciu ruchomości gospodarskich 366 sztuk zamieszczonych na 141 pozycjach inwentarza. Porównanie majątku osobistego plebana z Męki wykazuje znaczną przewagę ilościową w większości rodzajów ruchomości w stosunku do liczby rzeczy okolicznego dziekana z początku XIX wieku (łącznie 129 sztuk) oraz inwentarzy plebanów staropolskich (108 sztuk). Odwrotną zależność można zaobserwować porównując mobilia A. Chylińskiego z ruchomościami zamożnego miejskiego rzemieślnika z Zamościa z połowy XIX wieku (599 sztuk). Pleban z Męki posiadał też nieco mniej srebrnych łyżek niż porównywane zbiorowości. Najdroższe ruchomości w inwentarzu z 1862 r. stanowiły 15% rzeczy, a najtańsze 6% wszystkich. Rzeczy drogich było zatem ponad dwa razy więcej niż tanich. Przedmioty określone jako „stare” stanowiły 13% ogółu. Father Andrzej Chyliński was the parish priest in the village of Męka near Sieradz, where he lived with his mother and possibly with several servants. Compiled after his death in 1862, the inventory separates the movable property he had owned into two categories, without distinguishing the raw material. The movable property listed on the inventory were used for office, leisure, wardrobe, culinary, pantry and utility functions. The majority of the mobile property was situated in the alcove room. The property of the parish priest of Męka amounted to a total of 393 pieces. Upon excluding farm movables, these were 366 pieces listed as 141 inventory items. A comparison of the personal property of the Męka parish priest with the local dean from the beginning of the 19th century (129 pieces in total) and average Old Polish parish priests (108 pieces) demonstrates a significant quantitative advantage in most types of movable property. However, the opposite can be observed when comparing A. Chyliński and his movables with a wealthy city craftsman from Zamość in the mid-19th century (599 pieces). The most expensive movables in the 1862 inventory accounted for 15% of items, whereas the cheapest constituted 6% of all items. Thus, Chyliński owned more than twice as many expensive items as cheap items. Items described as ‘old’ constituted 13% of the total amount.