Oznaka miechowska. Historia, symbolika, znaczenie
Loading...
Date
2025
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Wydawnictwo KUL
Abstract
Oznaka miechowska to najstarsza z polskich oznak. Jej historia wiąże się ściśle z klasztorem Bożogrobców w Miechowie, jednym z największych i najbogatszych w dawnej Rzeczypospolitej, istniejącym w latach 1163-1819. Jak dotąd nie stanowiła ona przedmiotu gruntownych badań historyków. W niniejszym artykule starano się zmienić ten stan rzeczy. W końcu XVIII wieku (najpewniej w 1789 roku) Tomasz Nowiński, ostatni prepozyt generalny klasztoru w Miechowie, ustanowił nową oznakę przynależności do bractwa Grobu Świętego, zawiązanego przed końcem XII wieku. Przyznawano ją być może nawet do śmierci Nowińskiego w 1830 roku. Przeważnie nazywana była „orderem miechowskim”, choć nigdy nie miała rangi orderu. Wykształciła się z godła klasztornego, czyli podwójnego czerwonego krzyża, który mieli prawo wyszywać na ubraniu wszyscy członkowie bractwa Grobu Świętego. Początkowo ten „order miechowski” miał taki sam kształt i kolor, ale wykonywano go z metalu i zawieszano na szyi. Do każdego dołączano patent w języku łacińskim lub polskim. Jak wynika z jego treści, równolegle z „orderem” nadal funkcjonowała wcześniejsza forma oznaki. Ustalono, że „order miechowski” wprowadzono w celu uzyskania pieniędzy dla znajdującego się w trudnej sytuacji finansowej klasztoru (dopiero po złożeniu takiej ofiary można było go otrzymać i stać się członkiem wspomnianego bractwa). Stąd też modyfikowano go tak, by przypominał prawdziwy order. Powstały cztery jego wersje, z których ostatnia wiernie naśladowała już świeckie ordery (w postaci sześcioramiennego krzyża-gwiazdy – formie unikalnej w polskiej falerystyce). Miał on też stanowić istotny element zmienianej od około połowy XVIII wieku sfery symbolicznej klasztoru. Łącznie zlokalizowano cztery jego egzemplarze oraz trzy oryginalne patenty. Symbolika „orderu miechowskiego” jest dość rozbudowana i skupia się głównie wokół jego najważniejszego elementu, czyli podwójnego krzyża. Zasadniczo „order” cieszył się dużą popularnością, ale jego ranga nie była zbyt wysoka. Potwierdza to m.in. literatura piękna oraz fakt, że jego „kawalerami” zostawali najczęściej niżsi oficerowie. Trudno ustalić całkowitą liczbę „kawalerów” oznaki od końca XVIII wieku. Badania wykazały, że uzyskało ją przynajmniej 12 osób, w tym generał Jan Henryk Dąbrowski. Niewątpliwie stanowi ona kolejne ważne źródło do poznania kultury materialnej, duchowej oraz ikonosfery klasztoru miechowskiego.
The badge of Miechów is the oldest of the Polish badges. Its history is closely linked to the monastery of the Holy Sepulchre in Miechów, one of the largest and richest in the former Commonwealth, existing between 1163 and 1819. So far, it has not been the subject of thorough research by historians, which the article seeks to change. At the end of the 18th century (most likely in 1789), Tomasz Nowiński, the last provost general of the Miechów monastery, established a new badge of affiliation to the Brotherhood of the Holy Sepulchre, established before the end of the 12th century. It was awarded perhaps even until Nowiński’s death in 1830, and was usually called the ‘Order of Miechów’, although it never really enjoyed the rank of an order. It evolved from the monastery’s emblem, the double red cross, which all members of the Brotherhood of the Holy Sepulchre were allowed to embroider on their clothing. Initially, this ‘order of Miechów’ had the same shape and colour, but was made of metal and hung around the neck. Each was accompanied by a patent in Latin or Polish. As its contents show, the earlier form of ‘the order’ continued to function in parallel with the badge. It was established that ‘the order of Miechów’ was introduced to obtain money for the monastery, which was in financial difficulties (only after making such an offering could one receive it and become a member of the said brotherhood). Hence, it was modified to resemble a real order. Four versions of it were created, the last of which faithfully imitated secular orders (in the form of a six-pointed star cross – a form unique in Polish phaleristics). It was also an important part of the monastery’s changing symbolic sphere from around the mid-18th century. A total of four copies of the badge were found, together with three original patents. The symbolism of ‘the order of Miechów’ is quite elaborate and mainly focuses around its most important element, the double cross. ‘The order’ itself was very popular, but its rank was not very high. This is confirmed, among other things, by the literature and the fact that its ‘cavaliers’ usually included lower rank officers. It is difficult to determine the total number of ‘cavaliers’ of the badge since the late 18th century. Research has shown that it was obtained by at least 12 people, including General Jan Henryk Dąbrowski. It is undoubtedly another important source for understanding the material and spiritual culture, as well as iconosphere of the Miechów monastery.
Description
Keywords
oznaka miechowska, „order miechowski”, bożogrobcy, patent, podwójny krzyż, klasztor, falerystyka, the badge of Miechów, the ‘order of Miechów’, monastery of the Holy Sepulchre, double cross, monastery, phaleristics
Citation
"Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne", 2025, Vol. 124, s. 731-771