Ślady orygenizmu w "Diversarum hereseon liber" Filastriusza z Brescii

Abstract

Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy Filastriusz z Brescii, autor katalogu herezji Diversarum hereseon liber, zawarł w swoim traktacie aluzje do idei Orygenesa lub krążących pod jego imieniem, a jeżeli tak, to w jaki sposób je oceniał. Interesujące jest zbadanie nie tylko nawiązań do dyskusyjnych koncepcji Aleksandryjczyka, ale także pozytywnych inspiracji teologiczną myślą Orygenesa jako pioniera w zakresie tworzenia zrębów chrześcijańskiej teologii. Ważnym problemem badawczym jest również stosunek Biskupa Brescii do egzegezy alegorycznej, której Orygenes był głównym reprezentantem. Wnioski płynące z przedstawionej analizy porównawczej materiału źródłowego są następujące: 1) w traktacie Filastriusza brak imiennych odniesień do osoby i dzieł Orygenesa; 2) pojawiają się w nim natomiast pośrednie nawiązania do różnych idei orygenesowskich i są one obecne zarówno w opisach herezji, jak i w wykładzie ortodoksyjnej doktryny wiary; 3) w katalogu Biskupa Brescii wyraźnie została potępiona nauka o preegzystencji dusz, nie ma natomiast żadnej wzmianki o teorii apokatastazy; 4) krytyka Filastriusza dotyczy przede wszystkim poglądów Orygenesa w skrajnym ujęciu lub obejmuje idee mu przypisywane, co do których nie ma jednak pewności, że istotnie je w takiej formie uznawał; natomiast z akceptacją autora katalogu spotykają się niektóre sformułowania, pochodzące od samego Aleksandryjczyka; 5) w odniesieniu do problematyki związanej z alegoryczną egzegezą Starego Testamentu Filastriusz reprezentuje myślenie o chrystocentryzmie biblijnym zbliżone do Orygenesa i jego kontynuatorów.

The purpose of the article is answering the question of whether or not Philastrius of Brescia, the author of the catalog of heresies Diversarum hereseon liber, included in his treatise allusions to the ideas of Origen or any such circulating under his name and if he has indeed mentioned them – how he evaluated them. It is interesting to examine not only allusions to the debatable ideas of Alexandrian, but also positive inspirations by the theological thought of Origen as a pioneer in laying the foundations of Christian theology. An important research problem is also the attitude of the Bishop of Brescia to allegorical exegesis, of which Origen was the main representative. The conclusions of the presented comparative analysis of the source material are as follows: 1) the treatise of Philastrius lacks named references to the person and works of Origen; 2) there are, however, indirect references to various origenian ideas, and they are present both in the descriptions of heresy and in the lecture of the orthodox doctrine of the faith; 3) the catalog of the Bishop of Brescia explicitly condemns the doctrine of the preexistence of souls, while there is no mention of the theory of apocatastasis; 4) Philastrius’ criticism mainly concerns the views of Origen in the extreme or includes ideas attributed to him, but about which there is no certainty that he actually recognized them in that form; while some formulations, coming from the Alexandrian himself, are met with acceptance by the author of the catalog; 5) with regard to the issues related to allegorical exegesis of the Old Testament, Philastrius represents a thinking on biblical Christocentrism similar to Origen and his followers.