Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2021, T. 116

Permanent URI for this collectionhttps://hdl.handle.net/20.500.12153/2055

Browse

Recent Submissions

Now showing 1 - 20 of 32
  • listelement.badge.dso-type Item ,
  • listelement.badge.dso-type Item ,
  • listelement.badge.dso-type Item ,
  • listelement.badge.dso-type Item ,
  • listelement.badge.dso-type Item ,
  • listelement.badge.dso-type Item ,
  • listelement.badge.dso-type Item ,
  • listelement.badge.dso-type Item ,
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Parafia farna Świętych Joachima i Anny we Włodzimierzu Wołyńskim w świetle opisu z 1864 roku
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Żurek, Waldemar Witold
    Parafialny kościół farny we Włodzimierzu Wołyńskim zapoczątkował swoją historię w połowie XVI wieku, jako drewniany, następnie murowany, który był trzykrotnie trawiony przez pożar: w 1736, 1800 i 1833 r. Posługę pastoralną w tym kościele spełniali od 1751 r. kapucyni mieszkający w klasztorze przy kościele. Po skasowaniu klasztoru kapucynów przez władze carskie w 1832 r., w czasie represji popowstaniowych, opiekę nad parafią przejęli księża diece­zjalni. Parafia przetrwała II wojnę światową. W 1958 r. została zlikwidowana przez władze komunistyczne. Świątynia wróciła do katolików w 1992 r. Dusz­pasterstwo prowadzą karmelici trzewiczkowi.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Księgi rachunkowe i metrykalne parafii ewangelickich w zasobie archiwum rodu Finck von Finckenstein
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Żeglińska, Anna
    W artykule przedstawiono procesy aktotwórcze i archiwizację ksiąg rachunko­wych i metrykalnych wytworzonych przez parafie ewangelickie znajdujące się w dobrach rodu Finck von Finckenstein. Ich analiza poszerza wiedzę na temat stosowanego w parafiach ewangelickich systemu kancelaryjnego oraz wyjaśnia i uzasadnia obecność akt proweniencji kościelnej w zasobie archiwów prywatnych. Zaprezentowane podejście badawcze pozwala dostrzec wartość źródłową ksiąg parafialnych, umożliwiając rozwijanie badań regionalnych, a także ogólniejszych, w tym archiwalnych.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Biblie w języku polskim wydane w latach 1801-1945
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Zakonnik, Łukasz
    W prezentowanym artykule przedstawiono spis drukowanych wydań Biblii w języku polskim, które ukazały się w latach 1801-1945. W celu identyfikacji konkretnych edycji dokonano przeglądu literatury (a także dostępnych baz danych) dotyczącej tematu. Prześledzono również katalogi głównych polskich antykwariatów, jak i portali aukcyjnych oraz ogłoszeniowych. W efekcie poczynionych prac zgromadzono dane o łącznie 242 wydaniach Biblii (Starego Testamentu i Nowego Testamentu) w analizowanym okresie. Z 242 edycji za unikalne albo wzorcowe uznano 71.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Stan bibliotek i zbiorów archiwalnych bazyliańskich klasztorów w świetle wizytacji (1799-1824)
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Wodzianowska, Irena
    Do podstawowych źródeł w badaniach nad książnicami klasztornymi obok katalogów bibliotecznych należą akta wizytacyjne, rejestrujące liczebność wspólnot, zabudowania klasztorne, podstawy finansowe jak i wielkość księgozbiorów monasterskich. Wizytatorzy odnotowywali liczbę tomów, zawartość treściową, pomieszczenia bibliotek jak i przechowywaną dokumentację archiwalną poszczególnych placówek zakonnych. Zachowane wizytacje monasterów bazyliańskich pozwalają na analizę 27 księgozbiorów na terenie unickiej diecezji łuckiej w ciągu pierwszego ćwierćwiecza XIX wieku. Dokumentacja ta umoż­liwia ustalenie liczebności zbiorów, tempa ich przyrostu, zakresu tematycznego. Kilkanaście lat później, po kasacie bazylianów, większość tych bibliotek została rozproszona, spora część książek przekazana placówkom oświatowym a cenniejsze egzemplarze do muzeów i bibliotek uniwersyteckich. Akta wizytacyjne stanowią więc cenne źródło do rozpoznania zbiorów, miejsc w których były przechowywane, a także zawartości archiwów klasztornych. Gromadzono w klasztorach zarówno dzieła teologiczne, jak i literaturę piękną, manuskrypty i wydania zachodnioeuropejskie. Zasięg polskich i zagranicznych typografii świadczył o wysokiej kulturze intelektualnej zakonu. Książnice stanowiły przede wszystkim wsparcie w pracy duszpasterskiej i oświatowej zakonników. Biblioteki zakonne były zróżnicowane pod względem wielkości, organizacji i wartości merytorycznej, ale nawet niewielkie wspólnoty rozproszone w wiejskich ośrodkach dawały możliwość obcowania z książką i kształcenia dla miejscowej młodzieży. Niewątpliwie tworzyły one pejzaż kulturowy tych ziem.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Wybrane aspekty minimalistycznych rearanżacji wnętrz kościelnych po roku 2000
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Wiśnicka, Anna
    W artykule przybliżono tematykę minimalistycznych rewitalizacji wnętrz sa­kralnych Kościoła rzymskokatolickiego na podstawie selekcję reprezentatywnych przykładów, zdywersyfikowanych pod względem geograficznym i kulturowym. Wychodząc od założeń Soboru Watykańskiego II oraz zmian artystycznych i społeczno-kulturowych, które zaobserwować można już w XIX wieku, artykuł analizuje czynniki, które doprowadziły do skrajnej redukcji formalnej w wystroju kościołów. Poza oczywistą kwestią, jaką jest architektura wnętrz, podjęty zostaje namysł nad sposobem eksponowania sztuki, którą stanową zarówno element kultowy, jak i estetyczny. Wzięto również pod uwagę czynniki prawne, aspekty liturgiczne oraz psychologiczne. Do analizy problemu wykorzystano realizacje i projekty z kręgu architektury europejskiej.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Sytuacja ekonomiczna klasztoru paulinów w Leśnej (na tle gospodarki innych placówek paulińskich działających we wschodnich województwach Rzeczpospolitej)
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Szpak, Jacek
    Jedną z najważniejszych placówek polskiej prowincji paulinów w XVIII-XIX wieku był klasztor w Leśnej na Podlasiu. Został on ufundowany w 1726 r. przez właściciela wsi Władysława Jana Michałowskiego. Po III rozbiorze w 1795 r. Leśna znalazła się w Galicji Zachodniej, od 1809 r. miejscowość leżała w Księstwie Warszawskim, w latach 1815-1918 w Królestwie Polskim, znajdującym się pod władzą carów Rosji. Klasztor został skasowany w 1864 r. Klasztor otrzymał bardzo duże uposażenie. W jego posiadaniu do 1795 r. znajdowało się 16 wsi, jednak w wyniku III rozbioru paulini utracili na rzecz skarbu rosyjskiego większość swoich dóbr. Do końca istnienia posiadał jedynie 4 wsie. Areał ziemi klasztornej w XVIII wieku wynosił 4907 mórg, a po 1795 r. jedynie 842,50 morgi (o 82,83% mniej niż wcześniej). Tak duże uposażenie, powodowało, że klasztor leśniański był drugim najlepiej zabezpieczonym po Jasnej Górze konwentem w polskiej prowincji paulinów. Paulini w Leśnej w największych ilościach siali żyto, pszenicę, jęczmień, owies, uprawiali także tatarkę, groch, proso, grykę i len. Na poziom produkcji roślinnej duży wpływ miały działania zbrojne, które toczyły się w rejonie klasztoru. Występowało wówczas zagrożenie życia i zdrowia oraz liczne grabieże dokonywane przez maszerujące armie, np. w latach 1812-1813 i 1831. Najwięcej plonów wydatkowano na zasiewy i spożycie w klasztorze, natomiast w XIX wieku część zbiorów sprzedawano na rynku lokalnym. Wydaje się, że w XIX wieku nastąpiła również poprawa kultury rolnej, co przyniosło wzrost wydajności. W dobrach klasztornych hodowano woły i konie jako siłę roboczą oraz bydło mleczne, owce, świnie, drób i pszczoły. Hodowla była przeznaczona przede wszystkim na zaspokojenie własnych potrzeb. Dużą rolę w działalności ekonomicznej klasztoru odgrywała gospodarka pozarolnicza, czyli młynarstwo, propinacja oraz produkcja cegieł. Na podstawie zachowanych, niekompletnych materiałów archiwalnych ustalono, że największe dochody uzyskiwano z czynszów dzierżawnych, z odsetek wyderkafowych oraz z depozytów bankowych i spłaty listów zastawnych. Najwięcej wydawano na prace budowlane i remontowe, podatki, pensje dla czeladzi oraz na utrzymanie zakonników. Sytuacja finansowa klasztoru była niestabilna, jed­nak klasztor w Leśnej utrzymywał się samodzielnie, korzystając z pomocy władz prowincji tylko raz w latach 30. XIX wieku.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Lachowiczach w opisie wizytacyjnym z 1745 roku
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Sytsko, Kiryl
    W publikacji przedstawiono wizytację parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świę­tego w Lachowiczach z dnia 21 lipca 1745 r. Jest to jej pierwsza lustracja po remoncie kościoła zniszczonego w 1706 r. podczas wielkiej wojny północnej. Świątynia kilkakrotnie była trawiona przez pożary, została skonfiskowana po powstaniu styczniowym przez władze carskie oraz zniszczona przez władze Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w 1960 r. Aktualnie kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, podobnie jak parafia, nie istnieje. Przedstawiony tekst wizytacji został opatrzony komentarzem naukowym i tek­stowym. Przedstawiono również metodykę pracy nad rękopisem.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Stanisław Żeliwski – szkic biograficzny proboszcza stryszowskiego zgładzonego w KL Auschwitz-Birkenau
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Płonka, Mirosław Aleksander
    Postać zamordowanego w KL Auschwitz proboszcza stała się po 1943 r. w pa­mięci zbiorowej wiejskich społeczności Stryszowa i Dąbrówki rodzajem figury pamięci z czasów okupacji, która współcześnie (wraz ze śmiercią ostatnich świadków przeszłości) zaczęła odchodzić w niepamięć. Pośród wielu opowie­ści (często o legendarnym charakterze) i dociekań o czysto spiskowej narracji zupełnie zatarła się działalność społeczna, katechetyczna i duszpasterska w Stryszowie ks. S. Żeliwskiego. Szkic biograficzny stał się dla autora nie tylko formą, służącą do zdementowania (czasem) nieprawdziwych wiadomości, co przede wszystkim przyczynkiem do poszerzenia stanu wiedzy na temat wydarzeń z lat 30. i 40. XX wieku w beskidzkich wsiach prywatnych –Stryszowie i Dąbrówce. W artykule zostały wykorzystane dotychczas nieznane badaczom źródła ze stryszowskiego archiwum parafialnego, uzupełnione o informacje pozyskane metodą oral history od ostatnich żyjących świadków przeszłości parafii Stryszów. Autor, bazując na fragmentach zachowanego te­stamentu ks. S. Żeliwskiego, przedstawił stryszowskiego proboszcza jako księdza, duszpasterza i katechetę oraz plebana z czasu największych niepokojów, a także zarysował proces monumentalizacji postaci S. Żeliwskiego przez jego następcę ks. Stanisława Wciślaka.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Źródła do badań nad kasatami józefińskimi w Galicji (1782-1848) w archiwach wiedeńskich
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Ploch, Gregor
    W ramach międzynarodowego, historycznego projektu badawczego pt. Dzie­dzictwo kulturowe po klasztorach skasowanych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w XVIII i XIX wieku: losy, znaczenie, inwentaryzacja zrealizowanego w latach 2012-2016 pod kierunkiem prof. Marka Derwicha przeprowadziłem szereg kwerend w archiwach wiedeńskich w celu identyfikacji oraz obszernego opracowania archiwaliów związanych z kasatą klasztorów i kolegiat w Galicji. Głównym punktem odniesienia badań był obszerny podze­spół Stiftungshofbuchhaltung oraz podseria Signatur 102. Stifte und Klöster: Galizien, znajdujące się w zasobach Österreichisches Staatsarchiv. Opracowania tych zbiorów zakończyłem monograficznymi publikacjami. W niniejszym artykule przedstawiam również dalsze zbiory archiwalne, które ze względów czasowych oraz objętości materiału mogłem przejrzeć jedynie wyrywkowo. Są to tzw. akta dot. domen galicyjskich oraz dalsze akta pojezuickie znajdujące się w zasobach Österreichisches Staatsarchiv. Dalsze kwerendy przeprowadziłem w archiwum zakonu Towarzystwa Jezusowego oraz benedyktynów w Wiedniu, których interesujące nas archiwalia przedstawiam. Ponadto nawiązuję w artykule do problematyki badawczej związanej ze strukturą archiwalną, błędami i nieścisłościami w nazewnictwie, a także z nikłym zainteresowaniem historią centralnej administracji austriackiej oraz nakreślam dezyderaty badawcze. Do nich należy szczególnie brak opracowania dokumentacji domen galicyjskich (duchownych oraz państwowych). Ten nieznany dotąd zasób jest fundamentalnym źródłem historycznym. Wykonane kwerendy są przyczynkiem do pełnego opracowania galicyjskich archiwaliów kościelnych znajdujących się w zbiorach archiwów wiedeńskich.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Prywatne zakłady kształcenia i wychowania dziewcząt w Galicji w latach 1841-1870 (w świetle diecezjalnych szematyzmów szkół ludowych)
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Pelczar, Roman
    Celem artykułu jest ukazanie problemu edukacji dziewcząt z rodzin szlachec­kich i mieszczańskich mieszkających w Galicji w XIX wieku. Często wysyłano je do prywatnych placówek edukacyjnych otwieranych w większych miastach tego obszaru. Chociaż problem dotyczy zaboru austriackiego, można go również rozpatrywać w kontekście pozostałych ziem polskich w czasie zaborów. Do opracowania artykułu wykorzystano głównie drukowane diecezjalne wykazy (szematyzmy) szkół ludowych z terenu Galicji. Przeanalizowano placówki edukacyjne dla dziewcząt prowadzone przez osoby prywatne. Większość zakładów tego typu powstała we Lwowie. Okres ich działalności był bardzo zróżnicowany. Organizatorami i właścicielami tych placówek były kobiety. Ponadto pełniły one funkcję nauczycielek. Najczęściej nauczały samodzielnie. Tylko czasami w niektórych zakładach zatrudniano dodatkowych nauczycieli. Powszechną praktyką było zatrudnianie do nauczania religii katolickiej miejscowych księży. Do tych instytucji przyjmowano nieduże grupy dziewcząt. Zazwyczaj było ich kilkanaście lub niewiele więcej.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Ostatnie lata funkcjonowania kościoła i parafii pw. Św. Jakuba Starszego na krakowskim Kazimierzu (1758-1787)
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Magiera, Anna
    W artykule przedstawiono ostatnie lata istnienia kościoła i parafii pw. św. Jakuba Starszego na krakowskim Kazimierzu. Nieistniejący obecnie kościół św. Jakuba był jedną z trzech najstarszych świątyń na Kazimierzu, obok kościołów św. Michała Archanioła na Skałce i św. Wawrzyńca we wsi Bawół. Znajdował się w centrum osady nieznanego obecnie z imienia protoplasty rodu Strzemieni. Pierwsza wzmianka o parafii pw. św. Jakuba pochodzi z 1313 r. Od początku swojego istnienia była obsługiwana przez dwóch plebanów. W 1462 r. wystawiono dokument reorganizujący strukturę kleru posługującego w świątyni św. Jakuba na Kazimierzu, znoszący drugą plebanię, a w jej miejsce ustanawiający kolegium mansjonarzy. Pozostałe probostwo, zgodnie z powszechną praktyką widoczną w XV wieku, podniesiono do godności prepozytury. Cezura czasowa artykułu została wyznaczona przez dwie daty w XVIII wieku. W 1758 r. przedstawiciele rodu Strzemieni zrzekli się prawa patronatu wobec parafii pw. św. Jakuba na rzecz biskupów krakowskich. W tym samym roku biskup krakowski Andrzej Stanisław Kostka Załuski inkorporował probostwo do prefektury krakowskiego Seminarium Akademickiego. W 1783 r., w ramach tzw. „spustoszeń” kościel­nych, przeprowadzonych na polecenie prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego, kazimierska parafia pw. św. Jakuba Apostoła została ostatecznie zniesiona. Tereny pokościelne: mury świątyni, ogród, domy proboszcza, mansjonarzy, prebendarza i kapelana oraz cmentarz parafialny ze wszystkimi materiałami zostały sprzedane przez ks. Piotra Józefa Rydulskiego w 1787 r. Józefowi z Janowic Chwalibogowi, który w tym samym roku zburzył świątynię. Tekst kontraktu sprzedaży między ks. P.J. Rydulskim a J. Chwalibogiem został zamieszczony w formie aneksu do artykułu.
  • listelement.badge.dso-type Item ,
    Zarys dziejów kancelarii prepozytury kłobuckiej kanoników regularnych do końca XV wieku. Przyczynek do badań nad kulturą klasztorną w średniowiecznej Polsce
    (Wydawnictwo KUL, 2021) Łatak, Kazimierz
    Artykuł jest pierwszą próbą opisu kancelarii – organizacji i aktywności – pre­pozytury kanoników regularnych laterańskich w Kłobucku w pierwszym półwieczu jej istnienia. Aktywność kancelarii prepozytury ufundowanej w 1454 r. z inicjatywy Jana Długosza historyka jest w źródłach poświadczona od 1461 r., aczkolwiek najstarszy z zachowanych dokumentów przez nią sporządzony pochodzi dopiero z 23 kwietnia 1466 r. Kancelaria sporządzała dokumenty wystawiane przez prepozyta oraz przez kapitułę prepozytury, ale świadczyła również usługi na rzecz interesantów zewnętrznych. Do naszych czasów zachowało się dziewięć dokumentów zredagowanych przez kancelarię klasz­torną do 1500 r. One też stanowią zasadniczą podstawę źródłową artykułu. Dla ogólnopolskich badań nad systemami kancelaryjnymi i nad dokumentem średniowiecznym nie mają one przełomowego znaczenia, ale są istotne dla studiów regionalnych. Stanowią ważny przyczynek do studiów nad kulturotwórczą i cywilizacyjną rolą prepozytury kłobuckiej, która w tamtym czasie była ważnym ośrodkiem kościelnym na pograniczu małopolsko-wielkopolsko-śląskim.