Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2019, T. 112

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/1101

Browse

Browsing Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2019, T. 112 by Issue Date

Filter results by year or month
Now showing 1 - 20 of 34
  • Item
    Liber beneficiorum Jana Łaskiego – przyczynek do krytyki źródłoznawczej gnieźnieńskiej księgi uposażeń
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Borek, Arkadiusz
    Badania źródłoznawcze nad księgami uposażeń beneficjów (libri beneficiorum) polskich diecezji z przełomu średniowiecza i czasów nowożytnych są właściwie nieobecne w polskiej historiografii. Jedynym wyjątkiem jest księga uposażeń autorstwa Jana Długosza. Sytuacja ta jest istotnym brakiem, wziąwszy pod uwagę znaczenie tych źródeł dla badania całego szeregu problemów historycznych. Niniejszy tekst stanowi próbę zmiany tego stanu. Przedmiotem artykułu jest analiza zagadnienia powstania, przechowywania i funkcjonowania tekstu opisu archidiakonatu kaliskiego z libri beneficiorum diecezji gnieźnieńskiej, spisanego z polecenia arcybiskupa Jana Łaskiego w ciągu drugiej i na początku trzeciej dekady XVI wieku. Tekst ma charakter przyczynkowy i stanowi próbę poruszenia pewnych podstawowych zagadnień. Studium wspomnianych problemów przeprowadzono na bazie powszechnie znanego tekstu opisu archidiakonatu kaliskiego, a także informacji z innych źródeł: zapisek konsystorskich, kapitulnych i porównania z innymi tomami księgi uposażeń Jana Łaskiego, w tym brudnopisem łęczycko-łowickim. Jednym ze źródeł i istotnym elementem studium jest wykorzystanie odpisów tekstu opisu parafii św. Michała w Dobrcu (obecnie część Kalisza), pochodzących z nieznanego dotychczas egzemplarza kaliskiej części gnieźnieńskiej księgi uposażeń. Z tego względu poświęcono im więcej miejsca i w aneksie opublikowano ich edycję. W artykule postawiono wstępne hipotezy co do organizacji prac przy zbieraniu informacji do księgi uposażeń Łaskiego, metod opracowania tekstu oraz funkcjonowania księgi w ciągu pierwszych 100 lat od jej sporządzenia.
  • Item
    Najstarsze wizerunki Jana Długosza
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Bogus-Spyra, Marzena
    W artykule podjęto próbę opisu wyglądu Jana Długosza na podstawie trzech wizerunków współczesnych kronikarzowi: miniatury (a raczej jej kopii) pochodzącej z starosądeckiego egzemplarza Vita Beatae Kunegundis, polichromii odkrytej w tzw. Domu Długosza w Wiślicy i płaskorzeźby z tablicy fundacyjnej Domu Psałterzystów w Krakowie. Analiza zachowanych przedstawień z XV wieku pozwoliła uzgodnić najbardziej charakterystyczne cechy zewnętrzne oblicza dziejopisarza. Średniowieczne portrety Długosza znacząco różnią się od ujęć wizerunkowych artystów wieków późniejszych, tym samym wyobrażenie postaci – twórcza interpretacja Jana Ligbera, Michała Stachowicza, a nade wszystko Jana Matejki, która stała się wzorem dla wielu grafik, rysunków, obrazów, rzeźb i medali (Bronisław Puc, Walery Gadomski, Wacław Głowacki, Aleksander Szyndler, Florian Cynk), w niewielkim stopniu oddaje prawdę o antropologii fizycznej kronikarza.
  • Item
    Księgozbiory kolegiów kanonickich archidiakonatu wojnickiego do 1786 roku
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Graczyk, Waldemar
    Istniejące w granicach archidiakonatu wojnickiego dwie kolegiaty w Wojniczu i Bobowej posiadały swoje księgozbiory. Od strony zasobności były to biblioteki zbliżone, kolegiata w Wojniczu – 77 tytułów, w Bobowej – ok. 50. Trzon obydwu zasobów bibliotecznych stanowiły księgi z zakresu teologii, kaznodziejstwa, filozofii, prawa i historii. Rangę zbioru wojnickiego podnoszą zachowane do dziś cenne oprawy gotyckie i renesansowe na wielu XV-wiecznych księgach, nieco zniszczone przez upływ czasu. Obie biblioteki kolegiackie, choć powstały w różnym czasie i okolicznościach (Wojnicz – 1465, Bobowa – 1529), gromadziły księgi tematycznie związane z pracą duszpasterską, co jest szczególnie widoczne w przypadku Bobowej. Z kolei w przypadku kolegiaty w Wojniczu wiele cennych dzieł należało do kanoników, którzy wcześniej gromadzili je na okoliczność odbywanych studiów i pracy na uniwersytecie, z czasem przekazując je w drodze legatu testamentowego do zbiorów biblioteki kolegiackiej. Bez wątpienia księgozbiór kolegiaty w Wojniczu należał do znaczących pod względem zawartości treściowej ksiąg, jak również czasu ich wydania, w Bobowej zaś miał zdecydowanie charakter pragmatyczny.
  • Item
    Kilka uwag o formularzu listów Szymona Maciejowica Ze Stawu na przykładzie korespondencji Oficjała Kamieńskiego i Pomorskiego z Wielkimi Mistrzami Krzyżackimi W Prusach oraz Radą Miasta Gdańska
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Włodarski, Łukasz
    Artykuł stawia sobie za cel przedstawienie elementów formularza listów oficjała kamieńskiego i zarazem tamtejszego wikariusza in spiritualibus et temporalibus (chwilowo również oficjała pomorskiego) Szymona Maciejowica ze Stawu do adresatów w Prusach, a ściślej do wielkich mistrzów krzyżackich oraz rajców gdańskich. Niestety po dziś dzień, w oryginale zachowało się jedynie siedem listów tegoż dygnitarza kościelnego. Niemniej w świetle interesującej nas korespondencji rzeczą symptomatyczną jest, iż Szymon w stosunku do adresatów tytułował się ich kapelanem (cappellanus). Zwrot ten w swej naturze kurtuazyjny, de facto był synonimem osoby duchownej. Warto również podkreślić, iż Maciejowic niejednokrotnie, zapewne aby upodobać się odbiorcy i zyskać jego przychylność, w listach adresowanych do wielkich mistrzów krzyżackich używał w stosunku do nich tytulatury książęcej. Dodać wreszcie należy, iż w warunkach polskiej dyplomacji tytułowanie zwierzchnika Zakonu Krzyżackiego księciem staje się praktyką dość powszechną dopiero po roku 1466, a więc po podpisaniu tzw. II pokoju toruńskiego.
  • Item
    Zespół dworsko-parkowy w Rajcy. Przyczynek do historii Polskiej Prowincji Sióstr Misjonarek Apostolstwa Katolickiego (Pallotynki)
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Ostrówka, Beata
    Niniejszy artykuł przedstawia zespół dworsko-parkowy w malowniczo położonej miejscowości Rajca, pomiędzy Nowogródkiem a Baranowiczami na dzisiejszej Białorusi. Właścicielami tej urokliwej miejscowości byli Dunin-Rajeccy z Koszelewa. To oni wznieśli dwór klasycystyczny z otaczającymi go budynkami gospodarczymi w XVIII-XIX wieku. Wokół dworu rozciągały się cztery hektary ziemi, które stanowiły park regularno-krajobrazowy oraz sad i ogród warzywny. Córka Franciszka Dunin-Rajeckiego, Ludwika, odziedziczyła Rajcę i wniosła jako wiano do rodziny Wereszczaków, poślubiając Józefa, młodszego brata Maryli, młodzieńczej miłości Adama Mickiewicza. Z tym ożenkiem związany był gruntowny remont dworu ok. połowy XIX wieku. Kolejny właściciel, Franciszek Wereszczaka w drugiej połowie XIX wieku przekształcił stary drzewostan wokół dworu w piękny park regularno-krajobrazowy, który stanowił największą wartość całego majątku. Rozciągał się na czterech hektarach ziemi wraz z sadem i ogrodem warzywnym. Po jego śmierci Rajca przeszła w ręce Puttkamerów i Żółtowskich. Ostatni właściciel, hrabia Adam Żółtowski, wykładowca filozofii na Uniwersytecie Poznańskim, oddał majątek Księżom Pallotynom, a ci odsprzedali go siostrom pallotynkom, które do momentu usunięcia przez wojsko niemieckie w 1943 roku były właścicielkami majątku. Jest to typowy polski dwór klasycystyczny, jednak jeden z niewielu drewnianych zachowanych na tych terenach. Przy wjeździe do majątku, po prawej stronie od bramy, była usytuowana najprawdopodobniej XIX wieku empirowa, bardzo wydłużona oficyna, która była uważana za starszą od dworu. Pośród zabudowy w majątku znajdowały się również budynki gospodarcze: stajnia, wozownia, spichlerz, stodoła, dom w ogrodzie, które zostały spalone w czasie wojny w 1943 roku wraz z oficyną. Pozostał jedynie zniszczony i nieco przebudowany dwór otoczony równie zniszczonym parkiem i słup kamienny z herbem Dunin-Rajeckich, Łabędź, z koroną i łabędziem w klejnocie, na końcu alei w parku.
  • Item
    Tworzenie struktur parafialnych życia religijnego w Słupsku w latach 1945-1948
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Szymański, Józef
    Społeczność katolicka w Słupsku zaczęła organizować się w pierwszej połowie XIX wieku. Pierwsze nabożeństwa organizował regularnie od 1864 roku ówczesny proboszcz koszaliński ks. Aleksander Pfeiffer. Dnia 12 lutego 1866 roku utworzono parafię misyjną. W 1873 roku miało miejsce poświęcenie świątyni pw. św. Ottona. Pierwszym proboszczem parafii słupskiej został ks. Ferdynand Hübner, później Johann Hartmann, Bruno Mangelsdorf, Carl Sauer, Adolf Pojda, Paul Ernst Gediga. Od 29 maja 1945 byli nimi ks.: Jan Zieja, później Karol Chmielewski, Henryk Hilchen. Wikariusze: Józef Piekarek, Józef Szmurło, Leon Gliszczyński, Jerzy Gawrych, Michał Kądziołka, Wiktor Markiewicz. Z inicjatywy ks. J. Zieji utworzono: Dom Matki i Dziecka w Słupsku, Uniwersytet Ludowy w Orzechowie i Towarzystwo im. Piotra Borowego. Dnia 15 października 1947 roku parafia św. Ottona została podzielona na 3 wspólnoty: parafię pw. św. Rodziny i św. Judy Tadeusza przy ul. Grottgera 9 – ks. Jan Zieja; parafię św. Ottona z kościołem parafialnym Najświętszego Serca Pana Jezusa – ks. Henryk Hilchen; parafię pw. NMP Królowej Różańca Świętego – ks. Karol Chmielewski.
  • Item
    Starodruki w księgozbiorze parafii rzymskokatolickiej w Kumowie
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Bielak, Włodzimierz
    Parafia rzymskokatolicka powstała w Kumowie w 1434 r. Jak wszystkie parafie posiadała swój księgozbiór, na który zawsze składały się księgi liturgiczne. Wiele parafii posiadało też w swoich zbiorach książki pomocne w duszpasterstwie, np. zbiory kazań. W okresie reformy trydenckiej tych książek przybywało, szczególnie dzięki pracy zakonu jezuitów, którego członkowie trudnili się pisarstwem teologicznym i działalnością wydawniczą. W XVII i XVIII wieku przybywało też książek w zbiorach parafialnych. Te procesy nie ominęły również parafii w Kumowie. Nie znamy dokładnie księgozbioru parafialnego z okresu staropolskiego z powodu niezachowania się jego inwentarza. Informacji dostarczają jedynie protokoły z wizytacji biskupich parafii, jednak trudno jest oddzielić na ich podstawie książki należące do kościoła od prywatnych, będących własnością kolejnych proboszczów. Możemy jedynie wskazać niektóre, powtarzające się w raportach wizytatorów, co do których mamy pewność, że stanowiły własność parafii. Zbiór starodruków powiększył się w drugiej połowie XVIII wieku dzięki spuściznom na rzecz parafii dwóch jej plebanów: ks. Antoniego Borowskiego i ks. Antoniego Wołoszyńskiego. Do dzisiaj zachowało się 25 starodruków, które przez lata niszczały w piwnicy plebanii.
  • Item
    Bibliografia Sankturarium Matki Jedności Chrześcijan w Świętej Lipce za lata 1618-2018
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Sukiennik, Edgar
    Sanktuarium maryjne w Świętej Lipce na Mazurach to jedno z najbardziej znanych miejsc pielgrzymkowych w Polsce. Od czasów średniowiecza przybywają tu pielgrzymi z Polski i z krajów sąsiednich, aby modlić się przed słynącym łaskami wizerunkiem Matki Bożej oraz słuchać koncertów muzycznych, które wykonywane są na imponujących organach barokowych. W 2018 roku sanktuarium przeżywało trzy ważne rocznice: 400-lecie oddania Świętej Lipki pod opiekę króla polskiego Zygmunta III Wazy i jego następców, 125-lecie ukończenia świętolipskiej szkoły muzycznej przez Feliksa Nowowiejskiego oraz 50-lecie koronacji obrazu Matki Bożej Świętolipskiej przez prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego oraz metropolitę krakowskiego kard. Karola Wojtyłę. Uroczysty jubileusz stworzył okazję do wielu podsumowań w zakresie stanu badań historycznych nad dziejami kościoła i klasztoru jezuitów. Prezentowana bibliografia usiłuje zebrać to, co już wiadomo na temat sanktuarium, oraz próbuje zasugerować obszary badawcze, które jeszcze oczekują na swoich dziejopisów.
  • Item
    Dydaktyka uniwersytecka w przestrzeni muzeum religijnego. Zajęcia praktyczne Dokumentacja obiektów i Rzemiosło artystyczne dla studentów Muzeologii UKSW w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Wiśnicka, Anna
    Niniejszy tekst prezentuje zajęcia praktyczne z przedmiotów Rzemiosło artystyczne oraz Dokumentacja obiektów dla studentów UKSW, które odbywały się w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej. Wyszczególnione zostały szczególnie aspekty kursu, który odbywał się w muzeum, jako, że treści teoretyczne wykładane były w warunkach akademickich. Niezwykle ważne okazało się skonfrontowanie wiedzy nabytej podczas wykładów i ćwiczeń z praktycznym kursem dokumentacji obiektów, który w założeniu stanowi integralną część studiów licencjackich na kierunku Muzeologia. Z uwagi na brak muzeum uniwersyteckiego, było kwestią kluczową by zapewnić studentom środowisko,w którym wiedza teoretyczna zostałaby skonfrontowana z praktyką muzealniczą. Tekst analizuje najważniejsze aspekty zajęć w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej, które pozwoliły studentom na pracę w profesjonalnym środowisku muzealnym.
  • Item
    Księgozbiory klasztorów franciszkańskich w Prusach Zachodnich w okresie ich kastaty
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Zawadzki, Wojciech
    Wśród zachodniopruskich klasztorów męskich w drugiej połowie XVIII wieku najliczniejszą grupę stanowiły placówki franciszkańskie (bernardyni - Kadyny, Lubawa, Nowe, Świecie, Toruń, Zamarte; reformaci - Brodnica, Dzierzgoń, Gdańsk Chełm, Grudziądz, Łąki Bratiańskie, Wejherowo; franciszkanie konwentualni - Chełmno, Chełmża; kapucyni – Rywałd). Po przeprowadzonych przez państwo pruskie kasatach ocalały tylko dwie placówki franciszkańskie, w Wejherowie i Łąkach Bratiańskich koło Nowego Miasta Lubawskiego. Konsekwencją zamykania domów zakonnych była dekompozycja, translokacja lub zniszczenie klasztornych księgozbiorów. Odnaleziono dotąd 7 archiwalnych katalogów bibliotek franciszkańskich z terenu Prus Zachodnich, które umożliwiają częściową identyfikację zakonnych zasobów bibliotecznych.
  • Item
    The development of the parish network in the archdeconary of Lublin until the end of the 16th Century. The current state of research
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Chachaj, Jacek
    Artykuł podsumowuje dotychczasowe ustalenia dotyczące rozwoju sieci parafialnej na terenie archidiakonatu lubelskiego w okresie od początku pojawienia się na tym obszarze struktur kościelnych do początków XVII wieku. Pracą, która miała fundamentalne znaczenie w badaniach dotyczących omawianego tematu było opracowanie Przemysława Szafrana, wydane w latach 50. ubiegłego wieku. Na zawarte w nim ustalenia do dziś powołują się badacze poruszający zagadnienie rozwoju struktur parafialnych na terenach położonych wokół Lublina. Do dzisiaj brak opracowania porównywalnego znaczeniem ze wspomnianą pracą, choć liczne przeprowadzone w ciągu ostatnich dekad badania wykazały, że jest ona już w bardzo dużym stopniu nieaktualna. Postulatem na przyszłość jest zatem przeprowadzenie kompleksowych badań dotyczących rozwoju struktur kościelnych na terenie Lubelskiego w pierwszych wiekach ich rozwoju i wprowadzenie do obiegu naukowego aktualnych danych na ten temat.
  • Item
    Duchowieństwo katolickie wobec zmian społecznych w okresie międzywojennym. Zarys problematyki badawczej
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Bujak, Grzegorz
    W artykule zostały zaprezentowane charakterystyczne dla duchowieństwa katolickiego okresu międzywojennego poglądy na wybrane aspekty zmian zachodzących w społeczeństwie polskim w tamtym czasie dotyczących religijności, obyczajowości, rodziny i wychowania młodego pokolenia. Analiza ma charakter wstępny i sondażowy. Omówione w niej zostały jedynie niektóre aspekty dotyczące tej problematyki, ukazane w kontekście międzywojennych prądów odnowy katolicyzmu. Podstawę źródłową stanowią wypowiedzi duchownych, głównie z dwóch dawnych zaborów pruskiego i rosyjskiego, zawarte na łamach dwóch wpływowych i opiniotwórczych w tych środowiskach miesięczników: poznańskich „Wiadomości dla Duchowieństwa” i wychodzących w Warszawie „Wiadomości Archidiecezjalnych Warszawskich”.
  • Item
    Księgi metrykalne parafii rzymskokatolickiej w Grzymałowie przechowywane w Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Ceynowa, Tadeusz
    Księgi metrykalne cieszą się ostatnio coraz większym zainteresowaniem. Do archiwów diecezjalnych trafiają nie tylko zawodowi historycy i genealodzy, ale także rozmaici pasjonaci. Ważne jest, aby pracownicy archiwów odpowiednio księgi zabezpieczyli, opracowali, zdigitalizowali i opublikowali odpowiednie inwentarze i informatory o swoim zasobie. Autor w artykule poprzedzonym wstępem przedstawił księgi metrykalne pochodzące z parafii rzymskokatolickiej w Grzymałowie. Parafia powstała w XVII w., przechodziła burzliwe losy. Po II wojnie światowej przestała istnieć. Ostatni proboszcz zabrał ze sobą niektóre księgi i pozostawił je w Parsęcku, na terenie obecnej diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, gdzie z liczną grupą wiernych osiedlił się w 1946 r. Obecnie 48 ksiąg metrykalnych przechowywanych jest w archiwum diecezjalnym w Koszalinie
  • Item
    Rola Kościoła w społeczeństwie staropolskim na przykładzie XVII-wiecznego archidiakonatu gnieźnieńskiego (wybrane aspekty)
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Jabłońska, Anna
    Artykuł ma na celu ukazanie roli Kościoła w społeczeństwie staropolskim na przykładzie określonego obszaru (archidiakonatu gnieźnieńskiego) w określonym czasie (XVII wieku). Przestawia wybrane aspekty zagadnienia. Omawia duchowieństwo świeckie oraz funkcjonowanie parafii. Podstawowym wyznacznikiem stały się funkcje społeczne i ich zinstytucjonalizowany efekt – szpitale, szkoły i bractwa oraz rola kulturotwórcza. Były one wyrazem dwóch wielkich zadań Kościoła w epoce reformy, zapoczątkowanej uchwałami soboru trydenckiego: szeroko pojętej edukacji dotyczącej całego społeczeństwa oraz charytatywności będącej praktycznym skutkiem miłosierdzia. Oba miały na celu wychowanie społeczeństwa.
  • Item
    Źródła rękopiśmienne klasztoru klarysek gnieźnieńskich w Archiwum Archidiecezjalnym W Gnieźnie. Stan wiedzy, prezentacja spuścizny i możliwości badawcze
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Przybyłowicz, Olga Miriam
    Celem artykułu jest prezentacja i wstępna analiza spuścizny rękopiśmiennej klasztoru klarysek w Gnieźnie, która po kasacie klasztoru trafiła w XIX stuleciu, zapewne drugiej jego połowie, do Archiwum Kapituły Metropolitalnej, obecnie zaś znajduje się w zasobie Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie. Do tej pory cieszyła się ona niewielkim zainteresowaniem badaczy. Na zbiór składają się rękopisy, dokumenty i dyplomy pergaminowe, z których większość znajduje się w aktów luźnych – AKM – A Cap. Luzy po klaryskach to ponad 2500 jednostek i ponad 4000 kart. 27 rękopisów przechowywanych jest w kilku zespołach: sześć jednostek w zespole Zakon Klarysek w Gnieźnie (ZKG), zaś 21 w dziale Archiwum Kapituły Metropolitalnej - A. Cap. B – te ostatnie dotyczą spraw gospodarczo-rachunkowych. W grupie rękopisów można wyróżnić trzy kategorie: prawno-normatywne, czyli reguły i konstytucje (dwa egzemplarze), księgi liturgiczne (pięć) oraz ceremoniał obłóczyn, a także rachunkowo-gospodarcze. Ta ostatnia grupa jest najliczniejsza. Obejmuje dziesięć rękopisów expensów i\lub perceptów konwentu począwszy od najstarszego z 1613 r., ponadto inwentarz majątku wiejskiego klarysek z 1593 r. i dziewięć jednostek z drugiej połowy XVIII w. zawierających rozliczenia z poddanymi w mieście klasztornym Kostrzynie oraz wsiach należących do wspólnoty. Bezcennym kodeksem, wpisującym się w twórczość piśmiennicza klasztorów epoki nowożytnej jest egzemplarz zatytułowany: „Księgi wszystkich spraw konwentu gnieźnieńskiego zakonu S. Klary. To jest katalog wszystkich sióstr zakonnych w tym klasztorze od pamięci ludzkiej professowanych żywych i zmarłych. Przytem inwentarz wszystkich dóbr prowentów także i przywilejów tegoż klasztoru […] pilnie pisane w roku pańskim 1609”. Ma 802 papierowe strony na których znajduje się dukt kilkudziesięciu rąk. Jego tematyka to zarówno dane prozopograficzne, jak i gospodarcze (ponad połowa wpisów), a także informacje o realiach życia i funkcjonowaniu klauzurowej wspólnoty. Szeroki wachlarz informacji zamieszczonych w rękopisach pozwala na stwierdzeni iż mimo stosunkowo niewielkiego zbioru jest to spuścizna niezwykle cenna. Jeszcze większy ładunek informacji przynoszą akta luźne. Szczegółowe, żmudne badania, szczególnie rękopisów rachunkowo-gospodarczych, zawierających informacje o świecie rzeczy i ludzi, pozwolą w przyszłości na poznanie kwestii zarządzania majątkiem, kondycję finansową wspólnoty w XVI-XVIII stuleciu, w końcu sposobu funkcjonowania klasztoru w gospodarce miejskiej i społeczeństwie Gniezna epoki nowożytnej. Dopiero drobiazgowa analiza sprawi, że będzie można udzielić odpowiedzi na wiele pytań dotyczących spraw wewnętrznych konwentu, kultury materialnej i życia codziennego zakonnic, a przede wszystkim gospodarki klasztornej: dochodowości dóbr, bilansowania budżetu, struktury perceptów i expensów, poziomu życia zakonnic.
  • Item
    Sprawozdawczość źródłem do badań polityki bibliotecznej w Bibliotece KUL w latach 1918-1939
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Nastalska-Wiśnicka, Joanna
    Jednym ze źródeł, pozwalającym odtworzyć politykę biblioteczną Biblioteki Uniwersyteckiej KUL w jej początkach, są sprawozdania przygotowywane w latach 1925-1939 dla Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Głównego Urzędu Statystycznego, których odpisy zachowały się w Archiwum Uniwersyteckim KUL. Zawierają pierwsze zestawienia liczbowe powielane później na forum ogólnopolskim, np. w rocznikach statystycznych. Podają też informacje o zbiorach i nabytkach Biblioteki, składzie osobowym oraz udostępnianiu zbiorów. Wynika z nich, że głównym źródłem pozyskania książek były dary, ponieważ środki finansowe uczelni nie pozwalały na zakup większych partii, a egzemplarz obowiązkowy był przyznany Uniwersytetowi jedynie na krótko. Książki i czasopisma udostępniano zarówno na miejscu, jak i wypożyczano na zewnątrz, przy czym te ostatnia forma znacznie przewyższała wykorzystanie w czytelni. Było to związane przede wszystkim z trudnymi warunkami lokalowymi i krótkim czasem otwarcia Biblioteki.
  • Item
    Klasztory rewindykowane i nowe zakonów męskich okresu staropolskiego w diecezji łódzkiej
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Pietrzykowski, Jan
    Działalność zakonów w Polsce jest ściśle związana z życiem Kościoła katolickiego i dziejami naszej Ojczyzny. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie dziejów starych zakonów na terenie diecezji łódzkiej. Najpierw ukazano te zakony, które po okresie kasat nie tylko wróciły do swoich niektórych klasztorów, ale i organizowały nowe placówki zakonne. Przed upadkiem I Rzeczypospolitej na terenie przyszłej diecezji łódzkiej działało 8 zakonów męskich, posiadających łącznie 13 klasztorów: dominikanie (Łęczyca, Piotrków Trybunalski), Franciszkanie konwentualni (Łagiewniki, Piotrków Trybunalski), franciszkanie bernardyni (Piotrków Trybunalski Łęczyca), franciszkanie reformaci (Brzeziny, Lutomiersk), kanonicy regularni laterańscy (Kłodawa), karmelici trzewiczkowi (Kłodawa), jezuici (Piotrków Trybunalski, Łęczyca), pijarzy (Piotrków Trybunalski). Do odzyskania przez Polskę niepodległości w roku 1918 nie przetrwała żadna męska wspólnota zakonna. W II Rzeczypospolitej nie wrócili do swoich klasztorów: kanonicy regularni laterańscy, karmelici trzewiczkowi, pijarzy i dominikanie.
  • Item
    Biblioteka bazylianów w Białej Podlaskiej
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Wereda, Dorota
    Bazyliański klasztor w Białej Podlaskiej został ufundowany w 1690 roku przez Katarzynę z Sobieskich Radziwiłłową. Zakonnicy z bialskiego klasztoru zostali zobowiązania do podniesienia poziomu życia religijnego poddanych w bialskich dobrach Radziwiłłów poprzez działalność misyjną. Wsparciem dla pracy duszpasterskiej, kaznodziejskiej, misyjnej, obsługi pielgrzymów była biblioteka klasztorna gromadząca zbiory kazań oraz książki o tematyce teologicznej, historycznej, medycznej, z zakresu historii sztuki, słowniki, druki popularyzujące kult maryjny oraz okolicznościowe panegiryki upamiętniające wydarzenia związane z rodem Radziwiłłów. Książki do biblioteki były kupowane przez zakonników oraz przekazywane jako dary od fundatorów, duchownych obrządku łacińskiego oraz zakonników pracujących w bialskiej lub innych placówkach bazyliańskich. Zachowana część zasobu bialskiej biblioteki wskazuje na rozległe kontakty i zainteresowania zakonników. W klasztornym księgozbiorze znajdowały się książki opublikowane w wielu krajowych ośrodkach wydawniczych i typografiach kilkudziesięciu miast Europy Zachodniej. Książki były kupowane przez zakonników studiujących w rzymskich placówkach oświatowych, w drodze powrotnej do kraju zaopatrujących się w tamtejszych księgarniach. Zachowana część księgozbioru klasztoru bazylianów w Białej jest świadectwem wysokiej kultury intelektualnej jego użytkowników i otwartości na inspiracje z różnych środowisk intelektualnych. Analiza księgozbioru potwierdza ogromną rolę zgromadzenia jako pośredników pomiędzy kulturą łacińskiego i bizantyjskiego kręgu kulturowego. Wykorzystanie wiedzy w pracy duszpasterskiej przyczyniało się do przetwarzania idei zawartych w książkach do poziomu odbiorcy często wykluczonego z kręgów kultury piśmienniczej. Księgozbiory bazyliańskie były istotnym narzędziem do wytyczania nowych granic kręgów kulturowych.
  • Item
    Księgozbiór kanoników i wikariuszy kapituły kolegiackiej pw. Narodzenia NMP w Tarnowie (XV-XVIII w.) w zbiorach biblioteki tarnowskiego seminarium duchownego
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Marszalska, Jolanta M.
    Od czasu powstania kolegiaty tarnowskiej (1400) gromadzony był podręczny księgozbiór, niezbędny w pracy duszpasterskiej, zawierający Biblię i jej komentarze, traktaty filozoficzne i teologiczne, a także księgi pomocne w kaznodziejstwie, w tym traktaty z zakresu teologii polemicznej. Systematycznie powiększał się, zwłaszcza dzięki darom i legatom testamentowym tarnowskich kanoników. Wśród ksiąg po kanonikach tarnowskich dają się wyróżnić dwie znaczące i cenne pod względem zawartości kolekcje: kanoników Szymona Starowolskiego i Erazma Marcinowskiego z charakterystycznymi oprawami ksiąg dla obu kolekcji. Są to dzieła z zakresu historii, kaznodziejstwa, prawa, biblistyki, a nade wszystko liturgiki. Drukowane są w języku łacińskim i pochodzą w zdecydowanej większości z zagranicznych oficyn wydawniczych: Paryża, Antwerpii, Bazylei, Wenecji, Rzymu i Werony. Oprócz zgromadzonego księgozbioru kapitulnego księgi posiadało również kolegium wikariuszów utworzone przy kolegiacie tarnowskiej 10 lipca 1458 roku. Zgromadzone przez nich księgi pełniły funkcję praktyczną, służąc pomocą w duszpasterstwie parafialnym, na co wskazuje duża liczba sermones, homiliariów, wszelkiego rodzaju thesarusy i nade wszystko Biblia. Był to rodzaj księgozbioru podręcznego, służącego przede wszystkim do głoszenia kazań niedzielnych i w okresach roku liturgicznego. Księgi kolegium wikariuszów z czasem zasiliły księgozbiór kapituły kolegiackiej, a następnie katedralnej tarnowskiej. W XIX wieku, gdy tworzono bibliotekę seminarium tarnowskiego, księgi po wikariuszach kolegiackich zostały przekazane do księgozbioru seminaryjnego, gdzie znajdują się do dzisiaj.
  • Item
    Archiwum dekanalne – podstawy prawne
    (Wydawnictwo KUL, 2019) Różański, Mieczysław
    Funkcjonowanie archiwum dziekańskiego nie ma uregulowania w powszechnym prawie kanonicznym Kościoła Katolickiego. Wskazane tam obowiązki dziekana, który jest bliższym współpracownikiem biskupa, pośrednio domagają się prowadzenia przez niego kancelarii dziekańskiej. W aktach opracowanych przez synody polskie wskazano na konieczność istnienia archiwum dziekańskiego, które przechowuje akta i dokumentację wytworzoną przez dziekana lub zebrane przez niego z parafii, zgodnie z przepisami prawa. Przepisy te mają charakter ogólny i nakazują prowadzenie osobnego od archiwum parafialnego archiwum dziekańskiego lecz nie zawierają bardziej szczegółowych unormowań dotyczących sposobu zabezpieczania, przechowywania i udostępniania dokumentacji oraz sytuacji kiedy materiały te należy przekazać do centralnego archiwum historycznego w diecezji.