Roczniki Nauk Społecznych, 2023, T. 51, nr 1: Studies of Knowledge: Selected Issues

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/6526

Browse

Browsing Roczniki Nauk Społecznych, 2023, T. 51, nr 1: Studies of Knowledge: Selected Issues by Issue Date

Filter results by year or month
Now showing 1 - 10 of 10
  • Item
    Style Masks (Social Communication, Interpretation, Sociology of Literature)
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2023) Łęcki, Krzysztof
    The article deals with the sociological aspects of the interpretation of specific texts. Their authors are “men of letters” (writers, publicists). The texts themselves (mainly personal document literature, but not only) do not aspire to the form of a novel or any other version of literary fiction; however, the authors use literary and, more broadly, rhetorical stylistic means with full awareness. The materials described in the article are treated as messages and “performances”. It is assumed that each act of communication (and thus also the text) initiated by the addresser is a performance in Goffman’s understanding of the term. The article starts with the interpretation proposed in Clifford Geertz’s essay, then it discusses the opportunities offered by Jan Szczepański’s constructive method in the field of qualitative sociology, as well as some – given with interpretative examples – aspects of Leo Strauss’ or Umberto Eco’s concept. Using the outlines of several historical but also more contemporary examples, illustrations, the article aims to sensitise sociological interpreters to the specificity of the analyzed and more contextually and rhetorically complex performance (including text or other form of communication). While the article primarily intends to support research interests in texts belonging to the literature of the “men of letters” personal document, it also has more general ambitions when it comes to the sociological interpretation of Goffman’s performances. Artykuł poświęcony jest socjologicznym aspektom interpretacji szczególnego rodzaju tekstów. Ich autorami / autorkami są „ludzie pióra” – pisarze, publicyści itp. Same zaś teksty (głównie literatura dokumentu osobistego, acz nie tylko) nie aspirują do formy powieściowej czy innej wersji fikcji literackiej; jednak autorzy/autorki wykorzystują w nich z pełną świadomością środki stylistyki literackiej i – szerzej – retorycznej. Charakteryzowane w artykule materiały traktowane są jako komunikaty i „występy”. Przyjęto bowiem, że każdy zapoczątkowany przez nadawcę akt komunikowania (a więc także tekst) jest próbą występu w Goffmanowskim rozumieniu tego pojęcia. Artykuł wychodzi od interpretacji proponowanej w eseju Clifforda Geertza, poprzez przypomnienie szans, jakie stwarza poszukiwaniom z zakresu socjologii jakościowej metoda konstruktywna Jana Szczepańskiego, a także niektóre – podane z interpretacyjnymi przykładami – aspekty koncepcji Leo Straussa czy Umberto Eco. Na przykładzie zarysów kilku przykładów historycznych, ale także bardziej współczesnych ilustracji artykuł ma na celu uczulenie socjologicznych interpretatorów na specyfikę analizowanego, a bardziej – niż zwykle się to dzieje – złożonego kontekstualnie i retorycznie występu (w tym tekstu czy innej formy komunikatu). Choć w założeniu opracowanie to ma przede wszystkim wspomóc badawcze zainteresowania tekstami przynależnymi do literatury dokumentu osobistego „ludzi pióra”, to ma on także ambicje – gdy idzie o socjologiczną interpre-tację Goffmanowskich występów – bardziej ogólne
  • Item
    Memoria Gratum Facit. The Labyrinths of Memory and the Alleys of Gratitude. Sociological Sketches
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2023) Świątkiewicz, Wojciech
    Memory belongs to the order of the world of culture and controls the rules of social life, both group and individual. Memory is the tissue of collective life, the center of concentration and the guarantor of cultural and social identity, and its loss, misappropriation or neglect lead to the breakdown of social bonds, and ultimately to the disintegration and disappearance of the community. By its very nature, memory includes the events of the past, which is ontologically closed, but remains epistemologically open. Gratitude is the realm of memory. The transfusion of memory and gratitude is necessary to preserve and nurture cultural identity both in the perspective of the dynamics of the individual’s biography and in relation to various micro- and macro-social figures of collective life. Pamięć należy do porządku świata kultury i steruje regułami życia społecznego zarówno grupowego, jak i jednostkowego. Pamięć jest tkanką życia zbiorowego, ośrodkiem skupienia i gwarantem kulturowej i społecznej tożsamości, a jej utrata, sprzeniewierzenia lub lekceważenia prowadzą do rozpadu więzi społecznych, a w ostateczności do rozkładu i zaniku społeczności. Pamięć z istoty swej obejmuje wydarzenia przeszłości, która jest ontologicznie zamknięta, ale pozostaje epistemologicznie otwarta. Wdzięczność jest dziedziną pamięci. Transfuzja pamięci i wdzięczności jest konieczna dla zachowania i pielęgnowania tożsamości kulturowej zarówno w perspektywie dynamiki biografii jednostki, jak i w odniesieniu do różnych mikro- i makrospołecznych postaci życia zbiorowego.
  • Item
    Changes in Academic Ethics – Remarks on the Margin
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2023) Woroniecka, Grażyna
    In the article I discuss the concept of The University in ruins by Bill Readings. I briefly present the changes that have taken place in universities in Poland in the sphere of ethical orientations towards institutional transformations. I analyze the possibilities of preserving the value of the didactic process in the conditions of teaching commodification, and I also examine the effects of the “logic of accountability” for research and scientific advancement. I put forward the thesis that the “discourse of excellence”, which makes the university a kind of bureaucratic-capitalist enterprise, causes the formation of a new moral code of academic staff – not yet written down, but already noticeable. W artykule podejmuję dyskusję z koncepcją Uniwersytetu w ruinie Billa Readingsa. Przedstawiam skrótowo zmiany, jakie zaszły w uniwersytetach w Polsce w sferze orientacji etycznych wobec przekształceń instytucjonalnych. Analizuję możliwości zachowania wartości procesu dydaktycznego w warunkach komodyfikacji nauczania, a także badam skutki „logiki rozliczalności” dla badań i awansów naukowych. Stawiam tezę, iż „dyskurs doskonałości”, który czyni z uniwersytetu rodzaj biurokratyczno-kapitalistycznego przedsiębiorstwa, powoduje kształtowanie się nowego kodeksu moralnego kadr akademickich – jeszcze nie spisanego, ale już dostrzegalnego.
  • Item
    Scientific Knowledge in the Research Inquiries of Florian Znaniecki
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2023) Zemło, Mariusz
    The aim of the text is to show Florian Znaniecki’s contribution to the exploration of scientific knowledge. The scientist devoted a lot of space to dissecting numerous aspects related to this knowledge. However, these were not elaborated and presented by him in a compact form, nor were they pursued according to a specific research programme. They are scattered over many publications, written at different times and undertaken for different motives. It was necessary to extract them from his rich oeuvre and submit them in a reasonably coherent form. This was done using a scheme drawn from a proposal by Maria and Stanisław Ossowski, intended by the authors to tie together the threads that would be dealt with in the science of science. After slight modification, it consists of the following sections: reflections on the sociology of scientific knowledge closely linked to the philosophy of science, sociological science of knowledge as one of many branches of culture, scientific knowledge in the context of collective life, issues of an institutional and organisational nature related to scientific knowledge, historical analyses relating to scientific knowledge. Celem tekstu jest pokazanie wkładu Floriana Znanieckiego w zgłębianie wiedzy naukowej. Uczony poświęcił wiele miejsca na roztrząsanie licznych aspektów z tą wiedzą związanych. Nie były one jednak przez niego opracowane i przedstawione w zwartej formie, ani realizowane zgodnie z konkretnym programem badawczym. Rozproszone są po wielu publikacjach, pisanych w różnym czasie i podejmowanych z różnych pobudek. Należało je wydobyć z jego bogatej twórczości i przedłożyć w miarę spójnej postaci. Do tego posłużył schemat zaczerpnięty z propozycji Marii i Stanisława Ossowskich, mający w zamyśle autorów spinać wątki, którymi miałaby się zająć nauka o nauce. Po lekkiej modyfikacji składa się z następujących działów: rozważania nad socjologią wiedzy naukowej ściśle powiązane z filozofią nauki, socjologiczna nauka o wiedzy jako jednym z wielu działów kultury, wiedza naukowa w kontekście życia zbiorowego, zagadnienia o charakterze instytucjonalno-organizacyjnym związane z wiedzą naukową, historyczne analizy odnoszące się do wiedzy naukowej.
  • Item
    The Chaos of Polish Space and Sir Roger Scruton
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2023) Nawrocki, Tomasz
    Sir Roger Scruton disapproved of the changes to urban space initiated by modernism in the 20th century. In his writings on aesthetics, his journalism, and his social activism, he consistently argued for restoring the ‘real’ city, in which the community of inhabitants decides. This text aims to trace Scruton’s argument and use it to explain the spatial chaos in Poland. From Scruton’s multifaceted work, I limited myself to three elements related to the critique of modernism, the architect’s role and the problem of the city’s identity and its inhabitants. This was to show a conservative way to change the situation in the city. This conservative remedial programme consists of giving the city back to the community of inhabitants, rebuilding public space (treated as a common good) and insisting on certain norms which, in the interest of the community, will limit the laissez-faire approach to space, are fundamental issues whose implementation can influence the variation of Polish space. Sir Roger Scruton nie aprobował zmian w przestrzeni miast, które zapoczątkowane zostały w XX wieku przez modernizm. W swych pismach z zakresu estetyki, w publicystyce i działalności społecznej konsekwentnie upominał się o przywrócenie „prawdziwego” miasta, w którym decyduje wspólnota mieszkańców. Celem tekstu jest prześledzenie jego argumentacji i wykorzystanie jej do wyjaśnienia chaosu przestrzennego w Polsce. Z wielowątkowej twórczości Scrutona ograniczyłem się do trzech elementów związanych z krytyką modernizmu, rolą architekta i problemem tożsamości miasta i jego mieszkańców. Miało to doprowadzić do pokazania konserwatywnej recepty na odmianę sytuacji w mieście. Polega ona na oddaniu miasta wspólnocie mieszkańców, odbudowie przestrzeni publicznej (traktowanej jako dobro wspólne) i upomnienie się o pewne normy, które w interesie wspólnoty ograniczą leseferystyczne podejście do przestrzeni – to zasadnicze kwestie, których realizacja może wpłynąć na odmianę polskiej przestrzeni.
  • Item
    The Postulate of Knowledge Integration vs. Social Order in Niklas Luhmann’s Autopoietic Systems Theory
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2023) Charchuła, Jarosław
    The purpose of this article is to reconstruct the contribution that the general theory of social systems formulated by Niklas Luhmann has made to the integration of the diversity of social research. In this context, the theory has yielded methodological results, providing a basis for the orientation of social research, thus ensuring a significant degree of consistency in its development. This is especially significant in the context of increasingly diverse and specialized approaches in the social sciences, where the risk of disconnection, isolation and dispersion has become increasingly apparent. Luhmann defines a system not by the distinction between an element and a relation, as in traditional approaches, but by the difference between a system and its environment, which is the condition for the existence of systems in general, including social systems. The starting point of any system-theoretical analysis is the difference (differentiation) between the system and its environment. Systems are structurally oriented to their environment and without their environment they cannot last. They constitute and maintain themselves by producing and sustaining differentials to the environment. Without differentiation toward the environment, there would not even be self-reference. Celem artykułu jest zrekonstruowanie wkładu, jaki ogólna teoria systemów społecznych sfor-mułowana przez Niklasa Luhmanna wniosła na rzecz integracji różnorodności badań społecznych. W tym kontekście teoria ta przyniosła metodologicznie rezultaty, dostarczając podstaw dla ukierunkowania badań społecznych, zapewniając tym samym znaczący stopień spójności w ich rozwoju. Ma to znaczenie szczególnie w kontekście coraz bardziej zróżnicowanych i wyspecjalizowanych koncepcji w naukach społecznych, w których ryzyko rozłączenia, izolacji i rozproszenia stało się coraz bardziej widoczne. Luhmann definiuje system nie przez rozróżnienie między elementem a relacją, jak to się dzieje w ujęciach tradycyjnych, lecz przez różnicę między systemem a jego otoczeniem, co stanowi w ogóle warunek istnienia systemów, w tym systemów społecznych. Punktem wyjścia każdej teoretyczno-systemowej analizy jest różnica (dyferencja) między systemem a otoczeniem. Systemy są zorientowane strukturalnie na swoje otoczenie i bez otoczenia nie mogą trwać. Konstytuują się i utrzymują przez wytwarzanie i podtrzymywanie dyferencji wobec otoczenia. Bez dyferencji wobec otoczenia nie byłoby nawet autoreferencji.
  • Item
    Why Do We Need the Sociology of (Non)Knowledge?
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2023) Drozdowski, Rafał
    The first part of the paper is a synthetic presentation of the most important assumptions of the sociology of non-knowledge. The sociology of non-knowledge is presented both as a scientific project that aims to track the social determinants of non-knowledge and as a scientific project that aims to understand the social need for non-knowledge and the functions that non-knowledge performs in society. The second part of the paper is an attempt to indicate the most important research tasks facing the sociology of non-knowledge today. Pierwsza część artykułu jest syntetyczną prezentacją najważniejszych założeń socjologii nie-wiedzy. Socjologia niewiedzy jest w niej zaprezentowana zarówno jako projekt naukowy, który ma tropić społeczne uwarunkowania niewiedzy, jak i jako projekt naukowy, który ma starać się zrozumieć społeczną potrzebę niewiedzy i funkcje, jakie niewiedza pełni w społeczeństwie. Druga część artykułu jest próbą wskazania najważniejszych zadań badawczych stojących dzisiaj przed socjologią niewiedzy.
  • Item
    University Service. Plato’s Academy and the Modern University
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2023) Śliz, Anna; Szczepański, Marek S.
    In the history of the university, it is possible to indicate life events and words like those of Kazimierz Twardowski about dignity and job of the university. These words are also important in the context of modernity, as the university, the primitive sources of which we can find in Ancient Greece, was coming through various times until it became an iconic institution of the postmodern society. The university is a place of forming and multiplying the capital and archiving knowledge. The article is an attempt to recreate dynamics of academic life from the Greek academy to the 21st century university. W dziejach uniwersytetu wskazać można przełomowe wydarzenia i słowa, jak te prof. Kazimierza Twardowskiego o dostojeństwie i powinnościach uczelni. To słowa również ważne w kontekście współczesności, gdyż uniwersytet, którego praźródła odnajdujemy w starożytnej Grecji, przechodził różne losy, aż stał się ikoniczną instytucją społeczeństwa ponowoczesnego. Uniwersytet to miejsce kształtowania i pomnażania kapitałów oraz archiwizowania wiedzy. Artykuł jest próbą odtworzenia dynamiki życia uniwersyteckiego od greckiej akademii do uniwersytetu XXI wieku.
  • Item
    Classical Philosophy of Truth and Karl Popper’s Conception of Objective Knowledge
    (Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, 2023) Kowalczyk, Stanisław
    The paper has two parts. The first part treats of the truth’s conception of classical Christian philosophy of saint Augustin and saint Thomas Aquinas. They give the definition of truth as adaequatio of human intellectual judments and things. The wrong interpretations of truth are consequence disregard’s of truth’s one elements: object of knowledge – things (philosophical idealism) or subject of knowledge – activity of mind (epistemological sensualism). According to the classical philosophy truth is not only objectiv but also constant and universal. The fallowers of Marxism, liberalism and postmodernism accept epistemological and axiological relativism. The second part of paper explains Karl Popper’s conception objectiv knowledge. He rejects epistemology of neopositivism and extreme rationalism, but suggests supercritical theory of objective knowledge. He also proposes the method of tests and mistakes in the scientific search of truth. Popper distinguishs theree parts of world: physical things, human’s consciousness and objective ideas/values. The objective knowledge is possible only in the last world, but she is not certain. Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza część traktuje o koncepcji prawdy klasycznej filozofii chrześcijańskiej św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu, którzy podają definicję prawdy jako adaequatio ludzkich intelektualnych sądów i rzeczy. Błędne interpretacje prawdy są konsekwencją lekceważenia jednego elementu prawdy: przedmiotu wiedzy – rzeczy (idealizm filozoficzny) lub podmiotu wiedzy – działania umysłu (sensualizmu epistemologicznego). Według filozofii klasycznej prawda jest nie tylko obiektywna, ale także stała i uniwersalna. Zwolennicy marksizmu, liberalizmu i postmodernizmu akceptują relatywizm epistemologiczny i aksjologiczny. Druga część artykułu wyjaśnia pojęcie obiektywnej wiedzy Karla Poppera. Odrzuca on epistemologię neopozytywizmu i skrajnego racjonalizmu, ale proponuje nadkrytyczną teorię wiedzy obiektywnej. Proponuje również metodę prób i błędów w naukowym poszukiwaniu prawdy. Popper wyróżnia trzy światy: rzeczy fizyczne, świadomość człowieka i obiektywne idee/wartości. Obiektywna wiedza jest możliwa tylko w ostatnim świecie, ale nie jest pewna.
  • Item