Obraz "paradisus terrestris" w łacińskiej poezji wczesnochrześcijańskiej

Abstract

Celem artykułu jest analiza wybranych obrazów raju ziemskiego w poezji wczesnochrześcijańskiej pod kątem przeplatania się obrazowania biblijnego oraz zaczerpniętego z literatury klasycznej. Analizie poddane zostały passusy z De ave Phoenice Laktancjusza, De iudicio Domini Pseudo-Tertuliana, Cento Vergilianus de laudibus Dei Faltonii Betity Proby, Cathemerinon Prudencjusza, Alethii Wiktoriusza, Laudes Dei Drakoncjusza oraz z De spiritalis historiae gestis Awita. Poeci obok źródeł biblijnych: obrazów Edenu, „ogrodu Bożego” z Księgi Ezechiela oraz Nowego Jeruzalem z Apokalipsy, sięgali do poezji pogańskiej, w szczególności do opisu Pól Elizejskich VI księgi Eneidy Wergiliusza oraz Złotego Wieku w I księdze Metamorfoz Owidiusza. Powtarzającymi się charakterystykami ziemskiego raju były: położenie na wschodzie, na wysokiej górze, wieczna wiosna, brak niebezpiecznych zjawisk atmosferycznych, natura niosąca sama z siebie owoce, źródło, z którego wypływają cztery rajskie rzeki. Paradisus terrestris wypełniony był światłem, przyjemnym zapachem i muzyką. Częstym mieszkańcem raju ziemskiego był mityczny ptak feniks, symbol zmartwychwstania, które otworzy na powrót drogę do raju rodzajowi ludzkiemu.

The aim of this article is to analyze selected depictions of the earthly paradise in early Christian poetry, with a focus on the interweaving of biblical imagery and elements drawn from classical literature. The analysis examines passages from De ave Phoenice by Lactantius, De iudicio Domini by Pseudo-Tertullian, Cento Vergilianus de laudibus Dei by Proba, Cathemerinon by Prudentius, Alethia by Victorinus, Laudes Dei by Dracontius, and De spiritalis historiae gestis by Avitus. The poets drew not only on biblical sources – such as the imagery of Eden, the „Garden of God” from the Book of Ezekiel, and the New Jerusalem from the Book of Revelation—but also on pagan poetry, particularly the description of the Elysian Fields in Book VI of Virgil’s Aeneid and the Golden Age in Book I of Ovid’s Metamorphoses. Common characteristics of the earthly paradise include its location in the east, on a high mountain, eternal spring, the absence of dangerous weather phenomena, nature spontaneously bearing fruit, and a source from which the four rivers flow. Paradisus terrestris was portrayed as being filled with light, pleasant fragrances, and music. A frequent inhabitant of the earthly paradise was the mythical phoenix, a symbol of resurrection, which would once again open the path to paradise for humanity.