Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2023, T. 121

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/6155

Browse

Browsing Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2023, T. 121 by Title

Now showing 1 - 20 of 33
  • Item
    Akta personalne profesorów wydziałów teologicznych uniwersytetów II Rzeczypospolitej
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Przeniosło, Małgorzata; Przeniosło, Marek
    W II Rzeczypospolitej funkcjonowało sześć uniwersytetów, wydziały teologiczne utworzono na pięciu z nich: Uniwersytecie Jagiellońskim, Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytecie Warszawskim i Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Na wydziałach teologicznych w okresie międzywojennym zatrudnionych było w sumie 80 profesorów. Baza źródłowa, którą dysponujemy, badając kadrę profesorską wydziałów teologicznych, jest bogata. Duże znaczenie mają szczególnie akta personalne. Materiały takie znajdujemy w Archiwum Akt Nowych w zespole Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Taką dokumentację przechowują także: Litewskie Centralne Archiwum Państwowe w Wilnie, Lwowskie Państwowe Archiwum Obwodowe, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Archiwum Uniwersyteckie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Dokumenty, które można znaleźć w aktach personalnych, najczęściej dotyczą: spraw zatrudnienia profesorów, aktywności naukowej, realizacji obowiązków dydaktycznych, spraw socjalnych. Prawie w każdej teczce znajduje się życiorys profesora i wykaz jego dorobku naukowego. Six universities were operating in the Second Republic; theological faculties were established at five of them: Jagiellonian University, Jan Kazimierz University in Lviv, Stefan Batory University in Vilnius, Warsaw University and Catholic University of Lublin. The theological faculties employed a total of 80 professors in the interwar period. The source base we have at our disposal while researching the professorial staff of theological faculties is remarkably rich. Personal files in particular are of great importance. Such materials are to be found in the Archive of New Files in the fond Ministry of Religious Denominations and Public Enlightenment. Such records are also kept in: Lithuanian Central State Archive in Vilnius, Lviv State Regional Archive, Jagiellonian University Archive and University Archive of the Catholic University of Lublin. The documents that can be found in the personal file most often relate to: matters of employment of professors, scientific activity, performance of teaching duties, social issues. Almost every file contains the professor’s curriculum vitae and a list of his scientific achievements.
  • Item
    Archiwum parafii w Zielonkach. Dzieje i zasób
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Protsyk, Anna; Bulak, Jan
    Artykuł prezentuje dzieje archiwum podkrakowskiej parafii Zielonki pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i szczegółowo omawia zgromadzony w nim zasób. W 2022 roku zakończono proces porządkowania i opracowywania zbiorów, w wyniku czego powstał niniejszy artykuł. Bazujące dotychczas na dokumentach tej proweniencji publikacje wydawano rzadko, w ostatnich latach nieco częściej, dzięki czemu coraz szersza jest znajomość zawartości archiwum. Parafia w Zielonkach powstała w XIII wieku, jednak dokumenty dotyczące jej najdawniejszych dziejów znajdują się w aktach krakowskiej kapituły katedralnej i Uniwersytetu Krakowskiego. Obecny zasób archiwalny obejmuje dokumenty od XVIII wieku dotyczące parafii, na którą składały się wsie: Zielonki, Bibice, Witkowice, Tonie, Garlica, Górka Narodowa, Wola Zachariaszowska i część Pękowic. Starsze archiwalia zaginęły podczas I wojny światowej. Najpokaźniejszy zbiór stanowią księgi metrykalne, niemal kompletne od 1797 roku. Zachowały się także, bardzo cenne, kroniki z lat 1878-1932, księga Bractwa św. Anny prowadzona od końca XVIII wieku, pokaźny zbiór wizytacji i inwentarzy oraz dokumenty gospodarcze z XIX i XX wieku. Ogółem archiwum obejmuje 389 jednostek archiwalnych wytworzonych w latach 1709-2019. Dokumenty te są cenne także z powodu bliskich relacji, które do początków XX wieku łączyły parafię Zielonki z Uniwersytetem Krakowskim (Jagiellońskim) i krakowską kolegiatą św. Anny. Oprócz wyżej wymienionych, w artykule pokrótce opisano dzieje zieloneckiej kancelarii parafialnej. W aneksie dołączonym do artykułu zaprezentowano inwentarz archiwalny. The article presents the history of the archives of the parish of the Nativity of the Blessed Virgin Mary in Zielonki near Kraków, and discusses in detail its accumulated resources. In 2022, the process of organizing and developing the collection was completed, resulting in this article. Publications based on documents of this provenance have so far been issued infrequently, although in recent years somewhat more frequently, so that there is a growing familiarity with the contents of the archive. The Zielonki parish was established in the 13th century, but documents relating to its earliest history can be found in the records of the Kraków Cathedral Chapter and the University of Kraków. The current archival holdings include documents from the 18th century on the parish, which consisted of villages: Zielonki, Bibice, Witkowice, Tonie, Garlica, Górka Narodowa, Wola Zachariaszowska and part of Pękowice. Older archives were lost during World War I. The most impressive collection contains the record books, almost complete since 1797. Also preserved, and very valuable, are chronicles from 1878–1932, the book of the Brotherhood of St Anne kept since the late 18th century, a sizeable collection of visitations and inventory records, and economic documents from the 19th and 20th centuries. In total, the archive includes 389 units produced between 1709 and 2019. These documents are also valuable because of the close relationship that, until the early 20th century, linked the Zielonki parish with the University of Kraków (Jagiellonian University) and the Kraków Collegiate Church of St Anne. In addition to the aforementioned issues, the article also briefly describes the history of the Zielonki parish chancellery. An appendix accompanying the article presents the archival inventory.
  • Item
    Chrześcijańskie i starozakonne szpitale na łamach czasopisma „Zdanie Sprawy z Czynności Rady Głównej Opiekuńczej Instytutów Dobroczynnych w Roku…” (1833-1869[1870])
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Chwastyk-Kowalczyk, Jolanta; Krasińska, Izabela; Sławiński, Piotr
    W latach 1832-1870 w Królestwie Polskim funkcjonowała Rada Główna Opiekuńcza (Rada Główna Opiekuńcza Szpitali), która edytowała własny periodyk (rocznik) pt. „Zdanie Sprawy z Czynności Rady Głównej Opiekuńczej Instytutów Dobroczynnych w Roku…”. Czasem ukazywał się on nieregularnie i często zmieniał tytuł. Pierwszy rocznik datowany na 1833 rok opuścił prasy drukarskie w 1834 roku, a ostatni z 1870 roku ukazał się w 1872 roku, czyli już po likwidacji Rady Głównej Opiekuńczej. Analizowany w artykule periodyk edytowany był w Warszawie i miał charakter urzędowy oraz normatywno-prawny. Publikowany był w języku polskim, a po powstaniu styczniowym w wersji polskiej i rosyjskiej; tylko ostatni tom wydano w języku rosyjskim. Periodyk wychodził w okresie wzmożonych przemian zachodzących w zakresie funkcjonowania opieki zdrowotnej i dobroczynności publicznej. Wówczas bowiem ukształtował się dzisiejszy typ szpitali zajmujących się lecznictwem. Z racji nadzoru nad placówkami leczniczymi i dobroczynnymi (religijnymi, świeckimi, prywatnymi), otrzymywane od nich sprawozdania stanowiły podstawę do prezentowana na łamach analizowanego rocznika szczegółowych danych dotyczących ich działalności w latach 1833-1870. Celem artykułu jest ukazanie periodyku jako wiarygodnego źródła do badań nad wieloaspektowym funkcjonowaniem oraz finansowaniem chrześcijańskich i starozakonnych szpitali, a także zakładów dobroczynności publicznej działających w Królestwie Polskim i będących pod zarządem Rady Głównej Opiekuńczej. Dzięki systematycznie publikowanym listom osób należących do Rady Głównej Opiekuńczej oraz Rad Opiekuńczych Powiatowych i Szczegółowych w roku sprawozdawczym, mamy przegląd osób aktywnych na tym polu we wszystkich guberniach Królestwa Polskiego w latach 1833-1870. Reasumując, w analizowanych rocznikach odnaleźć można historię zakładów dobroczynnych funkcjonujących w Królestwie Polskim, składy osobowe zarządów instytucji zajmujących się ochroną zdrowia, systemy funkcjonowania szpitali, ich wyposażenie, organizację pracy, listę personelu medycznego oraz bractw, zgromadzeń zakonnych i różnych stowarzyszeń biorących udział w dobroczynności oraz lecznictwie. Between 1832 and 1870, the Central Welfare Council operated in the Kingdom of Poland and edited its own periodical (annal) entitled Zdanie Sprawy z Czynności Rady Głównej Opiekuńczej Instytutów Dobroczynnych w Roku…. It sometimes appeared irregularly and often changed its title. The first issue dated 1833 left the printing presses in 1834, and the last one of 1870 was published in 1872, that is, after the abolition of the Central Welfare Council. The periodical analysed in the article was edited in Warsaw and had an official and normative-legal character. It was published in Polish, and – after the January Uprising – in Polish and Russian; only the last volume was published in Russian. The periodical was issued at a time of bolstered changes taking place in the operation of health care and public charity. It was at that time that today’s type of hospitals treating the sick was formed. Due to the supervision of medical and charitable institutions (religious, secular, private), the reports received from them formed the basis for presenting detailed data on their activities in 1833–1870 in the pages of the analysed annal. The purpose of the article is to present the periodical as a reliable source for research on the multifaceted functioning and financing of Christian and Old Jewish hospitals, as well as public charity institutions operating in the Kingdom of Poland and under the administration of the Central Welfare Council. Owing to the systematically published lists of the members of the Central Welfare Council and the District and Executive Welfare Councils in the reporting year, we are provided with a list of people active in this field in all governorates of the Kingdom of Poland in the years 1833–1870. In summary, in the analysed annals one can find the history of charitable institutions operating in the Kingdom of Poland, the composition of the boards of directors of health institutions, the systems of operation of hospitals, their equipment, the organization of work, a list of medical personnel, as well as confraternities, religious congregations and various associations involved in charity and treatment.
  • Item
    Heilige Frauen in Der Mittelalterlichen Musikkultur aus den Quellen vom Gebiet der Slowakei
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Veselovská, Eva
    Die konkreten Gesänge zu den Feiern der Feste weiblicher Heiliger können in zwei große inhaltliche Gruppen geteilt werden. Die erste Gruppe umfasst das Repertoire der Gesänge der Messliturgie, das sich im Sanctoral Teil von Missalien oder Gradualien (bzw. Sequentiaren) befindet. Die zweite, weitaus reichere Gruppe bildet das Repertoire der Offiziengesänge, die ein Bestandteil der Stundenliturgie (Breviere, Antiphonare, Psalter) sind. Von den handschriftlichen Quellen, die auf dem Gebiet der Slowakei erhalten geblieben sind oder aus kirchlichen Gemeinschaften auf dem Gebiet der Slowakei stammen und Mess- und Offiziengesänge zu Marienfesten erfassen, werden wir im Rahmen der Repertoireanalyse die wichtigsten, kompletten Handschriften näher betrachten – Pressburger Missale I (EC Lad. 3, EL 18, Staatsarchiv Bratislava), Zipser Graduale des Georgius von Käsmark (Mss. Nr. 1, 1426, Zipser Kapitel), Graduale von Neutra (Slowakisches Nationalarchiv SNA 67), Pressburger Antiphonar I (EC Lad. 3, Staatsarchiv Bratislava), Pressburger Antiphonar II (EC Lad. 4, Staatsarchiv Bratislava, Slowakisches Nationalarchiv SNA 4), Pressburger Antiphonar III (EC Lad. 6, EL 18, Staatsarchiv Bratislava), Pressburger Antiphonar IV (Slowakisches Nationalarchiv 2) und Zipser Antiphonar (Mss. Nr. 2, Zipser Kapitel). Zu den wichtigsten Marienfesten gehörten Purificatio BMV (2. Februar, Lichtmess – Jesu Opferung); Annuntiatio BMV (25. März), Visitatio BMV (mehrheitlich 2. Juli), BMV de Nive/ Sancta Maria ad Nives (5. August), Assumptio BMV (15. August), Nativitas BMV (8. September), Praesentatio BMV (21. November), Conceptio BMV (8. Dezember). Bei einer Gesamtbewertung des Graner Sanctorale und der eigentlichen Stellung und Bedeutung der Feste weiblicher Heiliger sind am wichtigsten vor allem jene Feste, die eigene Messformulare mit notierten Gesängen haben bzw. wo zu den Festen der betreffenden heiligen Frauen eigene Offizienzyklen geschaffen wurden. Aus den älteren Zeiten der Heiligen sind dies vor allem – die hl. Agnes, die hl. Agathe, die hl. Cäcilia, die hl. Lucia, die hl. Margaretha, die hl. Maria Magdalena, die hl. Ursula, die hl. Katharina, die hl. Dorothea, die hl. Anna und die hl. Elisabeth. Medieval chants celebrating the feasts of female saints can be divided into two major groups. The first group includes the repertoire of the mass liturgy, which, as a rule, is located in the proprium de sanctis part of the missals or graduals (or the so called sequentiale). The second, much more varied group consists of a repertoire of chants that are part of the liturgy of the hours (breviaries, antiphonaries, psalters). Ritus of Esztergom is documented by manuscripts from the late Middle Ages, especially from the 15th century, a smaller part from the 12th–14th century. The codices we have in Slovakia from the Middle Ages contain more or less Esztergom liturgical tradition, some of them show foreign influences. The central liturgy of the Esztergom rite is preserved in an extremely precise form especially in the notated manuscripts from Bratislava (Bratislava Missal I EC Lad. 3, the State Archive in Bratislava, Bratislava Antiphonaries I–IV). The Spiš codices show the Esztergom rite in a specific, regional version (Spiš Antiphonary Mss. No. 2, Spiš Graduale Mss. No. 1, Spišská Kapitula). Other Spiš manuscripts, preserved now in Budapest and Alba Julia, contain a number of specific features typical of Spiš (the library Batthyaneum Alba Julia: Breviary R. II. 46, Breviary R. III. 94, Breviary R II. 102, Diurnale R. II. 125; Budapest: Breviary 63. 74. I. C Hungarian National Museum, Breviary 63. 84. C Hungarian National Museum). Among the feasts of medieval female saints, the most prominent was the liturgical celebration of the various feasts of the Virgin Mary. Among those feasts, then, the most important feasts were Purificatio BMV (2. 2.), Annuntiatio BMV (25. 3.), Visitatio BMV (usually 2. 7.), BMV de Nive (5. 8.), Assumptio BMV (15. 8.), Nativitas BMV (8. 9.), Praesentatio BMV (21. 11.) and Conceptio BMV (8. 12). Besides them, within the Esztergom proprium de sanctis the most important are those female saints, to whom a mass form accompanied by music notation is dedicated, or those for whom a specific liturgy of the hours have been created. In the extant manuscripts from Slovakia, the most distinguished are the following female saints: St. Agnes, St. Agatha, St. Cecilia, St. Lucia, St. Margaret, St. Mary Magdalene, St. Ursula, St. Catherine, St. Dorothea, St. Anne and St. Elizabeth.
  • Item
    Historia Odnowy w Duchu Świętym w Polsce w latach 1979-1988. Fakty i ich interpretacja na kanwie publikacji Małgorzaty i Marka Nowickich
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Jeziorny, Dariusz
    Odnowa Charyzmatyczna w Polsce stała się przedmiotem pierwszych opracowań naukowych, opartych na solidnej bazie źródłowej. W 2013 roku ukazał się I tom monografii Małgorzaty i Marka Nowickich, a pod koniec 2021 roku tom II, dotyczący lat 1979-1988. Polemika z tezami autorów dotyczy sformułowanej przez nich opozycji w poglądach księży Bronisława Dembowskiego i Franciszka Blachnickiego. W monografii Nowickich pierwszy z nich przedstawiony został jako zwolennik utworzenia z Odnowy w Duchu Świętym odrębnego ruchu kościelnego i przeciwnik ekumenicznej współpracy ewangelizacyjnej z protestantami. Drugi natomiast chciał utrzymania Odnowy w ramach Ruchu Światło-Życie i promował działania ekumeniczne. W artykule zostaje poddana w wątpliwość główna idea autorów. Poza krytyką metodologii, polegającej na podważeniu sztucznie wykreowanego sporu oraz błędnie przypisanych ks. B. Dembowskiemu poglądów, następuje ukazanie sytuacji, która była zdecydowanie bardziej skomplikowana, niż chcieliby to widzieć Nowiccy. W polemice wykorzystano źródła, które autorzy książki pominęli w ogóle w swojej pracy. The Charismatic Renewal in Poland has become the subject of the first scientific studies, based on a solid source base. In 2013, Volume I of a monograph by Małgorzata and Marek Nowicki was published, and at the end of 2021 Volume II was issued, covering the years 1979–1988. The polemic with the authors’ theses concerns the opposition they formulated in the views of priests Bronisław Dembowski and Franciszek Blachnicki. The Nowickis’ monograph portrayed the former as a proponent of establishing the Renewal in the Holy Spirit as a separate church movement, and an opponent of ecumenical evangelistic cooperation with Protestants. The latter, however, wanted to maintain the Renewal within the Light-Life Movement and promoted ecumenical activities. The article questions the authors’ main idea. In addition to a critique of the methodology, which involves undermining the artificially created dispute and erroneously attributed views to Rev. B. Dembowski, there follows an exposition of a situation that was far more complicated than the Nowickis see it. The polemic employs sources that the book’s authors omitted in their work.
  • Item
    Katalog Biblioteki Pobenońskiej jako źródło wiedzy o działalności duszpasterskiej, oświatowo-wychowawczej i wydawniczej Zgromadzenia Redemptorystów w Warszawie w latach 1787-1808
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Dąbrosz-Drewnowska, Paulina; Piotrowski, Kazimierz
    W artykule przedstawiono dzieje powstania oraz wstępną analizę, odnalezionego po ponad 200 latach w zbiorach Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie, nieznanego do tej pory badaczom Katalogu Biblioteki Pobenońskiej (jest to formalny tytuł tego dokumentu), biblioteki należącej do redemptorystów (benonitów), którzy w latach 1787-1808 prowadzili w Warszawie działalność duszpasterską, oświatową, opiekuńczą i kulturalną. Katalog jest cennym źródłem do badania wszechstronnej działalności Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela. Został spisany w pięciu tomach przez Stanisława Tretera na zlecenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Księstwa Warszawskiego. We wskazanym powyżej archiwum znajduje się w zespole rodziny Treterów. Poszczególne tomy katalogu zawierają książki łacińskie, polskie, niemieckie, francuskie i włoskie, podzielone według tematyki na teologię, prawo, medycynę, filozofię, historię i filologię. Katalog obejmuje również podręczniki do nauki w szkołach benońskich oraz rękopisy. Artykuł odtwarza historię spisania katalogu przez S. Tretera, późniejsze losy tego źródła i jego znaczenie dla badań nad aktywnością ośrodka benonitów. Rekonstruuje dzieje księgozbioru, liczącego ponad 6000 tomów i rozproszonego po kasacie zgromadzenia. Omawiając zagadnienie gromadzenia książek przez benonitów, przybliża słabo dotychczas poznaną ich działalność wydawniczą. Dokonane ustalenia pozwolą w przyszłości na dokładną analizę zawartości biblioteki pobenońskiej, zbadanie kultury umysłowej benonitów oraz uzupełnienie wiedzy o bibliotekach i drukarniach warszawskich przełomu XVIII i XIX wieku. The article presents the history of the creation and preliminary analysis of the, hitherto unknown to researchers, catalogue of the Benonite Library (this is the formal title of the document), a library belonging to the Redemptorists (Benonites), who carried out pastoral, educational, welfare and cultural activities in Warsaw in 1787–1808, which was found after more than 200 years in the collection of the Central State Historical Archive of Ukraine in Lviv. The catalogue is a valuable source for studying the comprehensive activities of the Congregation of the Most Holy Redeemer. It was written down in five volumes by Stanisław Treter, as commissioned by the Ministry of the Interior of the Duchy of Warsaw. The record is kept is in the Treter family fond, in the above-mentioned archive. The individual volumes of the catalogue contain Latin, Polish, German, French and Italian books, divided by subject matter into theology, law, medicine, philosophy, history and philology. The catalogue also includes Benonite school textbooks and manuscripts. The article reconstructs the history of S. Treter’s creation of the catalogue, the subsequent fate of this source and its significance for research into the activities of the Benonite establishment. It reconstructs the history of the book collection, which numbered more than 6,000 volumes and was dispersed after the congregation’s suppression. While discussing the Benonites’ collection of books, the article offers a closer look at their hitherto poorly understood publishing activities. The findings will make it possible in the future to thoroughly analyse the contents of the Benonite library, study the mental culture of the Benonites and supplement the knowledge of Warsaw libraries and printing houses of the late 18th and early 19th centuries.
  • Item
    Kontrakt z Henrykiem (Heinrichem) Küntzowem z 1634 roku na ołtarz główny do katedry wileńskiej – cenne źródło z rozproszonego Archiwum Katedralnego do jej barokowego wystroju
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Czyż, Anna S.
    Artykuł przytacza cenne źródło do wczesnobarokowego, niezachowanego wystroju katedry wileńskiej, które zostało zniszczone w 1655 roku, kiedy rozpoczęła się pięcioletnia okupacja Wilna przez wojska moskiewskie. Twórcą ołtarza, który został ściśle dopasowany do gotyckiego prezbiterium, był snycerz z Nieświeża Henryk Küntzow. Wykonał on ołtarz dwukondygnacyjny i pozłacany, zapewne oparty o schemat łuku triumfalnego. Powstanie takiej struktury z jednej strony wiązało się z przemianami we wnętrzach świątyń w duchu kontrreformacji, a z drugiej strony wpisywało się w doposażanie katedry wileńskiej przed uroczystościami przeniesienia relikwii św. Kazimierza do nowo wzniesionej kaplicy – sanktuarium (1636). The article cites a valuable source for the early-Baroque, unpreserved decoration of Vilnius Cathedral, which was destroyed in 1655, when the five-year occupation of Vilnius by Moscow troops began. The creator of the altarpiece, which was visually matched to the Gothic chancel, was a woodcarver from Nyasvizh, Henryk Küntzow. He made a two-tiered, gilded altarpiece, probably based on the scheme of a triumphal arch. The creation of such a structure, on the one hand, was associated with changes in the interiors of churches in the spirit of the Counter-Reformation, and on the other hand, was part of the retrofitting of the Vilnius Cathedral prior to the celebration of the transfer of the relics of St Casimir to the newly erected chapel-sanctuary (1636).
  • Item
    Kościoły polskie na Ukrainie Lewobrzeżnej: Od założenia do zagrożenia w okresie toczącej się wojny (XIX-XXI wiek)
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Żwanko, Lubow
    W artykule podjęta została próba spojrzenia na dzieje polskich kościołów, które powstały na Ukrainie Lewobrzeżnej w XIX wieku, poprzez ich tragiczną historię w XX wieku i aktualne zagrożenie zniszczeniem przez rosyjskie ostrzały rakietowe podczas trwającej od 2022 roku wojny. W badaniu zaprezentowano krótkie szkice z historii każdego z 12 kościołów zbudowanych na terenie Ukrainy Lewobrzeżnej w guberniach: jekaterynosławskiej, połtawskiej, charkowskiej oraz czernihowskiej. Dzięki staraniom miejscowych Polaków zbudowano 12 kościołów w: Czernihowie, Nieżynie, Połtawie, Romnach, Krzemieńczuku, Jekaterynosławiu (Dnieprze), Kamieńskiem, Jenakijewem, Mariupolu, Bachmucie, Charkowie i Sumach. Umieszczone w niniejszej publikacji tabele pozwalają lepiej ukazać chronologię powstania polskich kościołów na tym obszarze oraz w syntetycznym wykładzie przedstawić ich dramatyczne losy. Warto wspomnieć, że świątynie będące pamiątkami architektury sakralnej, które zdobią centra ukraińskich miast, pomimo toczącej się wojny, są żywymi ośrodkami życia religijnego i kulturalnego. The article attempts to look at the history of Polish churches that were established in Left-Bank Ukraine in the 19th century, through their tragic history in the 20th century and the current threat of destruction by Russian rocket fire during the ongoing war started in 2022. The study presents brief sketches of the history of each of the 12 churches built on the territory of Left-Bank Ukraine in the Yekaterinoslav, Poltava, Kharkiv and Chernihiv governorates. Owing to the efforts of local Poles, 12 churches were built in this area, namely in: Chernihiv, Nizhyn, Poltava, Romny, Kremenchuk, Yekaterinoslav (Dnipro), Kamianske, Yenakiieve, Mariupol, Bakhmut, Kharkiv and Sumy. The tables included in this publication allow to better show the chronology of the establishment of Polish churches in the area and to present their dramatic fate in a synthetic form. It is worth mentioning that the temples, which are relics of sacred architecture that adorn the central parts of Ukrainian cities, remain vibrant centres of religious and cultural life despite the ongoing war.
  • Item
    Niekanoniczna Diecezja Pińska (1795-1798). Powstanie, terytorium i wewnętrzny podział administracyjny
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Szczepaniak, Jan
    Jeszcze przed podpisaniem traktatów ostatecznie likwidujących Rzeczpospolitą Obojga Narodów cesarzowa Katarzyna II dokonała 6/17 września 1795 roku nowego podziału administracyjnego Kościoła katolickiego w Rosji, traktując przejęte ziemie jako własność Rosji. Swoich decyzji nie konsultowała ze Stolicą Apostolską, tym samym lekceważąc powszechnie przyjmowaną zasadę, że tworzenie i znoszenie diecezji oraz mianowanie ordynariuszy należy do prerogatyw papieskich. Jedną z utworzonych przez nią diecezji była diecezja pińska, której ordynariuszem wyznaczyła dotychczasowego biskupa kijowskiego Kaspra Kazimierza Cieciszowskiego, rezydującego w Żytomierzu. Podporządkowała mu parafie i klasztory w guberniach mińskiej i wołyńskiej. Ów biskup sprawował władzę na tym obszarze zgodnie z prawem kościelnym, ponieważ uzyskał od rezydującego w Warszawie delegata papieskiego Wawrzyńca Litty uprawnienia administratora na obszarze włączonym do diecezji pińskiej, a przekraczającym granice formalnie istniejącej diecezji kijowskiej, której był legalnym ordynariuszem. Z trudnego do odgadnięcia powodu nie ustanowił stolicy diecezji w Pińsku, mimo wyraźnego życzenia Katarzyny II. Nie wyznaczył żadnego kościoła w Pińsku na katedrę, nie przeniósł tam kapituły i rezydencji biskupiej oraz nie otworzył w nim konsystorza. Wyjechał jednak z Żytomierza do Berdyczowa. Przemianował tylko konsystorz generalny diecezji kijowskiej na konsystorz generalny diecezji pińskiej. Po otrzymaniu kościelnych uprawnień do zarządu diecezją, najprawdopodobniej w czerwcu lub lipcu 1796 roku, podzielił diecezję na 4 oficjalaty okręgowe (Żytomierz, Łuck, Mińsk i Nieśwież) oraz 19 dekanatów. Po reformie terytorialno-administracyjnej Rosji ogłoszonej przez cesarza Pawła I w grudniu1797 roku oraz wdrożonej w styczniu i lutym 1798 roku dokonał powtórnego podziału diecezji pińskiej na dekanaty, dostosowując je w miarę możliwości do państwowego podziału administracyjnego. Diecezja pińska przestałą istnieć w wyniku umowy pomiędzy Stolicą Apostolską a dworem petersburskim o nowym podzielę administracyjnym Kościoła katolickiego w Rosji (ukaz Pawła I z 28 kwietnia / 9 maja 1798 roku; dekrety W. Litty z 7, 8 i 9 sierpnia 1798 roku). Even before the signing of the treaties finally dissolving the Polish-Lithuanian Commonwealth, Empress Catherine II made a new administrative division of the Catholic Church in Russia on 6–17 September, 1795, treating the acquired lands as the property of Russia. She did not consult the Holy See on her decisions, thereby disregarding the generally accepted principle that the creation and abolition of dioceses and the appointment of ordinaries is a papal prerogative. One of the dioceses she created was the Diocese of Pinsk, whose Ordinary by her appointment was the former Bishop of Kyiv, Kasper Kazimierz Cieciszowski, residing in Zhytomyr. She subordinated parishes and monasteries in the Minsk and Volhynian governorates to him. The bishop exercised authority over the area in accordance with ecclesiastical law, as he had obtained from the Warsaw-based papal delegate WawrzyniecLitta the powers of administrator over the area incorporated into the diocese of Pinsk and exceeding the boundaries of the formally existing diocese of Kyiv, of which he was the legal ordinary. For a reason that is difficult to hypothesise, he did not establish the diocesan capital in Pinsk, despite the express wish of Catherine II. He did not designate any church in Pinsk as a cathedral, did not move the chapter and bishop’s residence there, and did not open a consistory there. He did, however, leave Zhytomyr for Berdychiv. He also renamed the consistory general of the Kyiv Diocese as the consistory general of the Pinsk Diocese. After receiving ecclesiastical authority to administer the diocese, most likely in June or July 1796, he divided the diocese into 4 district officialities (Zhytomyr, Lutsk, Minsk and Nyasvizh) and 19 deaneries. After the territorial and administrative reform of Russia announced by Emperor Paul I in December 1797 and implemented in January and February 1798, he re-divided the Pinsk diocese into deaneries, bringing them as close as possible to the state administrative division. The Diocese of Pinsk ceased to exist as a result of an agreement between the Holy See and the royal court in St Petersburg on a new administrative division of the Catholic Church in Russia (Paul I’s ukase of 28 April / 9 May 1798; W. Litta’s decrees of 7, 8 and 9 August 1798).
  • Item
    Okręg klasztoru dominikanów w Świdnicy w XVI wieku
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Kaczmarek, Krzysztof
    Klasztor Dominikanów pw. Świętego Krzyża w Świdnicy powstał pod koniec XIII wieku. W okresie poprzedzającym reformację bracia działali aktywnie zarówno na terenie miasta, jak i w jego okolicy. Dokładny zasięg ich wpływów był dotąd nieznany; wiadomo było tylko, że w bezpośrednim sąsiedztwie klasztoru świdnickiego znajdowało się kilka innych domów zakonnych braci kaznodziejów (Wrocław, Brzeg, Ząbkowice, Legnica). Wypowiedzianą przed wielu laty przez Jerzego Kłoczowskiego opinię, iż nie da się wyznaczyć dokładnych granic okręgów klasztornych śląskich dominikanów, można zweryfikować dzięki informacjom z księgi rachunkowej konwentu w Świdnicy, która została założona w latach 30. XVI wieku przez jego ówczesnego przeora, brata Jerzego Leopoldiego. Do księgi tej został wpisany wykaz miejscowości, w których świdniccy dominikanie prowadzili kwestę, a także spis ośrodków, w których pod ich patronatem działały konfraternie różańcowe. Naniesienie na mapę tych miejscowości pozwoliło wyznaczyć granice okręgu klasztoru Krzyża Świętego. Terytorium tego okręgu było rozległe: na osi północ-południe jego średnica sięgała około 60 km, zaś na linii wschód-zachód przekraczała 70 km. Uwzględniając położenie klasztoru świdnickiego wobec innych fundacji dominikańskich na Śląsku oraz wyniki wcześniejszych badań nad okręgiem klasztoru Braci Kaznodziejów w Brzegu, można wyznaczyć dokładny zasięg okręgów klasztornych w Świdnicy, Ząbkowicach oraz Brzegu, a także przybliżony przebieg granic okręgów klasztorów z Wrocławia oraz Legnicy. Prezentowane w artykule wyniki badań mają istotne znaczenie dla studiów nad działalnością dominikanów z kontraty śląskiej u schyłku średniowiecza i pozwalają wyznaczyć granice duszpasterskiego oraz ekonomicznego oddziaływania poszczególnych konwentów. The Holy Cross Dominican Monastery in Świdnica was founded at the end of the 13th century. In the period leading up to the Reformation, the brothers were active both in and around the city. The exact extent of their influence was so far unknown; it was only evident that there were several other monastic houses of the preaching brothers in the immediate vicinity of the Świdnica monastery (Wrocław, Brzeg, Ząbkowice, Legnica). The opinion, voiced many years ago by Jerzy Kłoczowski, that it is impossible to determine the exact boundaries of the monastic districts of the Silesian Dominicans, can be reviewed thanks to information from the account book of the Świdnica convent, which was drawn up in the 1530s by its then prior, Brother Jerzy Leopoldi. The book includes a list of towns and cities where the Dominicans of Świdnica conducted fund-raising, as well as a list of centres where rosary confraternities operated under their patronage. By plotting these localities on the map, the determining of the boundaries of the district of the Monastery of the Holy Cross became possible. The territory of this district was vast: along the north-south axis, its diameter reached about 60 km, while along the east-west line it exceeded 70 km. Taking into account the location of the Świdnica monastery in relation to other Dominican foundations in Silesia and the results of earlier research on the district of the Monastery of the Order of Preachers in Brzeg, it is possible to determine the exact extent of the monastic districts of Świdnica, Ząbkowice and Brzeg, as well as the approximate course of the districts of the monasteries of Wrocław and Legnica. The results of the research presented in the article are important for the study of the activities of the Dominicans of the Silesian Province at the end of the Middle Ages and allow us to determine the boundaries of the pastoral and economic influence of individual convents.
  • Item
    Próba atrybucji opraw z księgozbioru Benedykta Herbesta (zm. 1598) z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Wajnert, Aleksandra
    W zasobie Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie znajduje się pokaźny zbiór starych druków, należących niegdyś do przedstawicieli wyższego oraz niższego duchowieństwa. W kontekście badań nad szeroko pojętą historią Kościoła źródła, którymi są stare druki, a w szczególności oprawy, mogą wydawać się nietrafionym kierunkiem. Jednak analiza bibliologiczna zachowanych księgozbiorów może okazać się wartościowym uzupełnieniem do badań nad dziejami Kościoła oraz duchowieństwa. W zespole Biblioteki Katedralnej do dziś zachowało się kilkanaście woluminów, które niegdyś tworzyły księgozbiór Benedykta Herbesta (zm. 1598), teologa, pedagoga i polemisty. Woluminy należące do poznańskiego kanonika, niemalże każdorazowo, zostały oznaczone superekslibrisem napisowym, który umieszczono na dolnej okładzinie oprawy. Zbiór ten charakteryzuje się jednolitym obleczeniem (ciemną skórą) oraz ich radełkową dekoracją ramową w stylu niemieckim. Niniejsza praca koncentruje się na analizie i charakterystyce opraw. Dzięki zastosowaniu analizy porównawczej wykorzystanych do powstania oprawy materiałów (desek, skóry) oraz użytych do dekoracji narzędzi możliwe będzie wskazanie ośrodka introligatorskiego, a nawet rzemieślnika odpowiedzialnego za wykonanie wspomnianych opraw. Głównym celem artykułu jest wyodrębnienie i wskazanie warsztatów introligatorskich, z których usług korzystał B. Herbest. Podjęto również próbę zidentyfikowania konkretnych introligatorów oraz scharakteryzowania tych dotąd nierozpoznanych przez badaczy dawnej książki w literaturze przedmiotu. The resources of the Gniezno Archdiocesan Archive include a sizeable collection of old prints that once belonged to representatives of the higher and lower clergy. In the context of researching the broader history of the Church, the sources, which are old prints and especially bindings, may seem like an ill-advised direction. However, bibliological analysis of the surviving book collections may prove to be a valuable addition to research on the history of the Church and the clergy. The Cathedral Library complex still contains a dozen or so volumes that once made up the book collection of Benedykt Herbest (d. 1598), a theologian, educator and polemicist. Volumes belonging to the Poznań canon were almost every time marked with a supralibros inscription, which was placed on the lower lining of the binding. This collection is characterized by uniform bookbinding material (dark leather) and their German-style roll-based frame decoration. This paper focuses on the analysis and characterization of the bindings. By using a comparative analysis of the materials used to create the bindings (boards, leather) and the tools used for decoration, it will be possible to identify the bookbinding centre and even the craftsman responsible for making the said bindings. The main purpose of the article is to distinguish and identify the bookbinding workshops whose services were utilised by B. Herbest. An attempt has also been made to identify specific bookbinders and to characterize those hitherto unrecognised by old book scholars in the literature.
  • Item
    Problematyka budownictwa sakralnego diecezji lubelskiej w stenogramach z przemówień i kazań biskupa sufragana lubelskiego Zygmunta Kamińskiego z lat 1978-1980 zarejestrowanych przez funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Kumor-Mielnik, Joanna
    Wiodącym zagadnieniem artykułu jest charakterystyka problemów budownictwa sakralnego diecezji lubelskiej zawartych w stenogramach z przemówień i kazań biskupa sufragana lubelskiego Zygmunta Kamińskiego z lat 1978-1980, jak też przedstawienie opinii władz państwowych na temat osoby duchownego. Wprowadzenie do tych kwestii stanowi statystyczno-porównawcza prezentacja zapisów jego wypowiedzi, które były efektem zainteresowania władz aparatu bezpieczeństwa działalnością sufragana lubelskiego. Ważnym akcentem jest dostrzeżenie zaangażowania bp. Z. Kamińskiego w rozwój budownictwa kościołów i kaplic w diecezji lubelskiej w okresie PRL, które przejawiało się przede wszystkim w inspirowaniu wiernych, poprzez kazania i odwiedziny w parafiach do podejmowania inicjatyw budowlanych, ale także w przezwyciężaniu represji wynikających z egzekwowania przez władze komunistyczne przepisów prawa budowlanego. Troska bp. Kamińskiego o rozwój budownictwa sakralnego w diecezji wyrażała się również w składaniu przez niego próśb i wniosków budowlanych do władz administracji wyznaniowej różnego szczebla, ale także w szczegółowym rozpoznawaniu potrzeb budowlanych diecezji. Podejmowane przez władze komunistyczne różne formy przeciwdziałania aktywności pasterskiej biskupa okazały się nieskuteczne. I mimo że władze na szczeblu centralnym, mając na uwadze działania bp. Kamińskiego, ostrzegały, że nie można dopuścić do pojawienia się drugiego bp. Ignacego Tokarczuka, to jednak żadnymi restrykcjami nie zdołały „uciszyć” sufragana lubelskiego, który swoim słowem zachęcał i mobilizował diecezjan do podejmowania inwestycji budowlanych oraz duszpasterskich, mimo sprzeciwu władz państwowych, powtarzając, że każdy ma prawo do wyznawania swojej wiary i zaspokajania potrzeb religijnych w budynkach sakralnych. The main point of the article is the characterization of the issues of sacral construction in the Lublin Diocese contained in the transcripts of speeches and sermons of Lublin Suffragan Bishop Zygmunt Kamiński from 1978–1980, as well as the presentation of the opinion of state authorities on the figure of the clergyman. The introduction to these issues constitutes a statistical and comparative presentation of the records of his statements, which were the result of the interest of the authorities of the Security Service in the activities of the Lublin suffragan. An important emphasis is recognition of Bishop Z. Kamiński’s involvement in the development of the construction of churches and chapels in the Lublin Diocese during the communist period, which manifested itself primarily in inspiring the faithful, through sermons and visits to parishes aimed to undertake construction initiatives, but also in overcoming the repression resulting from the enforcement of construction laws by the communist authorities. Bishop Kamiński’s concern for the development of sacral construction in the diocese was also expressed in his submission of requests and building applications to the religious administration authorities at various levels, but also in his detailed recognition of the construction needs of the diocese. Various forms of counteracting the bishop’s pastoral activities undertaken by the communist authorities proved ineffective. Although the authorities at the central level, mindful of the actions of Bishop Kamiński, warned that the emergence of a second Bishop IgnacyTokarczuk was unthinkable, they failed to ‘silence’ the Lublin suffragan, who succeeded in encouraging and mobilizing diocesans to undertake construction and pastoral investments, despite the objections of the state authorities, and reiterating that everyone has the right to profess their faith and meet their religious needs in sacred buildings.
  • Item
  • Item
  • Item
  • Item
  • Item
  • Item
    S. Maria Laurencja Jędrzejczak ZN (1933-2023)
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Hamryszczak, Artur Paweł
  • Item
    S. Małgorzata Krupecka USJK (1962-2023)
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Hamryszczak, Artur Paweł
  • Item
    Seria Wydawnicza „Źródła do dziejów Kościoła Katolickiego na Śląsku”. Prolegomena
    (Wydawnictwo KUL, 2023) Sadzikowska, Lucyna
    Celem artykułu jest zaprezentowanie serii wydawniczej Źródła do Dziejów Kościoła Katolickiego na Śląsku, która pojawiła się na rynku wydawniczym na przełomie 2013 i 2014 roku z inicjatywy ks. prof. Jerzego Myszora z Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Dotychczas w jej ramach ukazało się 30 pozycji. Z założenia omawiana seria nawiązuje do zainicjowanej w okresie międzywojennym serii wydawnictw źródłowych pod nazwą Fontes i ją kontynuuje. Autorka artykułu, poddając analizie i interpretacji poszczególne tytuły serii oraz charakteryzując szatę graficzną, dokonała podziału opublikowanych źródeł na cztery bloki tematyczne: męczeństwo kapłanów; duszpasterstwo pielgrzymkowe; służebność kapłańska, czyli hierarchowie kościelni w służbie ojczyzny; edytorskie opracowanie archiwaliów. Wyodrębnione grupy tematyczne łączy troska autorów, redaktorów i edytorów o pamięć historyczną, rozwój zagadnień śląskoznawczych oraz badań humanistycznych, dla których wydawane materiały stanowić mogą rzetelną bazę. The purpose of this article is to present the publishing series titled Źródła do Dziejów Kościoła Katolickiego na Śląsku, which appeared on the publishing market in late 2013 and early 2014 on the initiative of Rev. Prof. Jerzy Myszor of the Faculty of Theology at the University of Silesia in Katowice. To date, 30 items have been published under the series. By design, the series under discussion refers to and continues the series of source publications initiated in the interwar period called Fontes. While analysing and interpreting the individual titles of the series and characterizing the layout, the author of the article divided the published sources into four thematic blocks: martyrdom of priests; pilgrimage ministry; priestly service, i.e. church hierarchs in the service of the homeland; editorial development of archival materials. The separate thematic groups are united by the concern of the authors and editors for historical memory, the development of Silesian studies and humanistic research, for which the published materials can provide a reliable basis.