Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2024, T. 122

Permanent URI for this collection

https://hdl.handle.net/20.500.12153/7532

Browse

Browsing Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 2024, T. 122 by Issue Date

Filter results by year or month
Now showing 1 - 20 of 27
  • Item
    Skażenie mikrobiologiczne druków kazań pogrzebowych z lat 1601-1700 z kolekcji Biblioteki Fundacji Wiktora hr. Baworowskiego we Lwowie
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Bangrowska, Agnieszka; Maciąg, Tadeusz
    Przedmiotem badań podjętych w artykule była analiza mikrobiologiczna wszystkich XVII-wiecznych druków kazań pogrzebowych (84 woluminy) ze zbiorów Biblioteki Fundacji Wiktora hr. Baworowskiego we Lwowie. Analizę stopnia zagrożenia mikrobiologicznego wykonano na drukach, które charakteryzowały się wyraźnym działaniem mikroorganizmów, tj. wszelkie zabrudzenia, liczne zaplamienia, przebarwienia czy deformacje papieru. Z wszystkich kolekcji pobrano próbki na obecność grzybów pleśniowych. Zastosowano metodę odcisku, wykorzystując sterylny wilgotny krążek bibuły o średnicy 5 cm, który był odciskany w miejscach charakteryzujących działalność mikroorganizmów. Pobraną próbkę przenoszono na szalkę Petriego z pożywką według receptury Czapek-Doxa. Tak przygotowane próbki inkubowano w cieplarce w temperaturze 28°C. Za optymalny przedział czasowy, po którym grzybnia zarośnie całą szalkę przyjęto 21 dni. Przeprowadzone badania oceny stopnia zagrożenia mikrobiologicznego wykazały, że w dwóch przypadkach średnica wzrostu grzybni wyniosła 3 cm po siedmiu dniach inkubacji, co stanowi 22% wszystkich badanych woluminów. Wywnioskowano zatem, że w badanym materiale jest obecność żywej grzybni, a co za tym idzie – dany obiekt klasyfikuje się do natychmiastowej interwencji konserwatorskiej. Pozostałe obiekty nie wymagają ingerencji. Ocena zagrożeń mikrobiologicznych została uzupełniona o jakościową analizę mikroorganizmów. The subject of the research undertaken in this article was a microbiological analysis of all 17th-century prints of funeral sermons (84 volumes) from the collection of the Library of the Count Wiktor Baworowski Foundation in Lviv. The analysis of the degree of microbiological hazard was performed on prints that were characterized by clear microbial activity, i.e. any dirt, numerous stains, discolouration or deformation of the paper. All collections were sampled for the presence of mould. An imprinting method was employed, using a sterile moist tissue paper disc with a diameter of 5 cm, which was imprinted in areas characterized by microbial activity. The collected sample was transferred to a Petri dish with nutrient solution according to the Czapek-Dox method. Samples prepared in this way were kept in an incubator at 28°C. The optimal time interval after which the mycelium would overgrow the entire dish was taken as 21 days. The microbial risk assessment tests carried out showed that in two cases the diameter of all tested volumes. Therefore, the presence of live mycelium in the examined material was established, and thus the object in question is classified for immediate conservation intervention. The remaining items require no interference. The microbiological risk assessment was supplemented by qualitative analysis of microorganisms.
  • Item
    Monodia postgregoriańska w płockich kodeksach liturgiczno-muzycznych
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Wiśniewski, Piotr; Moskal, Tomasz
    Płockie kodeksy liturgiczno-muzyczne stanowią ważne źródło wiedzy do badań monodii gregoriańskiej i pochodnych od niej form postgregoriańskich. Przekazując, obok klasycznych struktur monodii łacińskiej, także twórczość rodzimą w postaci oficjów rymowanych, tropów, sekwencji, hymnów, dramatyzacji liturgicznych, a nawet najwcześniejszych rodzimych pieśni ludowych, dowodzą o wysokim poziomie kultury muzycznej Płocka w okresie średniowiecza. Unikatowy charakter tych źródeł stanowi najbardziej podstawowy etap do podejmowania szczegółowych badań analitycznych nad monodią łacińską ośrodka płockiego i dziejami muzyki liturgicznej w Polsce. Księgi płockie, w których w różnym stopniu odwzorowano dokonania Zachodu, pozwalają uchwycić proces kształtowania się lokalnej tradycji liturgiczno-muzycznej. Artykuł przedstawia wybrane, najbardziej charakterystyczne dla źródeł płockich, śpiewy liturgii mszalnej (wersety allelujatyczne, sekwencje, tropy) i brewiarzowej (oficja rymowane, tropy, hymny, dramatyzacje liturgiczne) oraz tzw. płockie tropy wielkanocne – najstarsze pieśni kościelne oparte na łacińskich hymnach i sekwencjach. Przywołane kompozycje liturgiczne, poprzez swoją specyfikę, świadczą o wysokiej randze ośrodka płockiego. Niniejsze studium jest wyłącznie próbą sumarycznego przedstawienia dotychczas ogłoszonych wyników badań w tym zakresie, ukazujących walory płockich rękopisów liturgiczno-muzycznych. The liturgical-musical codices of Płock are an important source of knowledge for the study of Gregorian monody and the post-Gregorian forms derived from it. Transmitting (in addition to the classical structures of Latin monody) local works in the form of rhymed offerings, tropes, sequences, hymns, liturgical dramas and even the earliest local folk songs, they prove the high level of musical culture of Płock during the Middle Ages. The unique nature of these sources constitutes the primary phase for undertaking detailed analytical research on the Latin monody of the Płock region and the history of liturgical music in Poland. The books from Płock, in which the achievements of the West have been reproduced to varying degrees, allow us to grasp the process of formation of the local liturgical and musical tradition. The article presents a selection of the chants of the Mass liturgy most distinctive of the Płock sources (alleluia verses, sequences, tropes) and breviary liturgy (rhymed offices, tropes, hymns, liturgical dramas), as well as the so-called Płock Easter tropes – the oldest church songs based on Latin hymns and sequences. The recalled liturgical compositions, through their specificity, testify to the high rank of the Płock region. This study is only an attempt to summarize the results of research published so far in this area, showing the qualities of Płock liturgical and musical manuscripts.
  • Item
  • Item
    Początki zielonogórskiej prepozytury kanoników regularnych z Żagania
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Karczewska, Joanna
    Artykuł prezentuje proces utworzenia w Zielonej Górze prepozytury kanoników regularnych z Żagania i przekazania im prawa patronatu miejscowego kościoła parafialnego, począwszy od decyzji książęcej, jej potwierdzenia przez biskupa i papieża, kończąc na dokumencie archidiakona głogowskiego, który był odpowiedzialny za przekazanie kościoła kanonikom. Dokumenty oryginalne dotyczące tego procesu nie są znane, zachowały się natomiast ich kopie w kopiarzu żagańskim, które stanowią podstawę źródłową opracowania. W artykule skupiono się także na kwestiach związanych z uposażeniem prepozytury i znaczenia tej instytucji w lokalnym otoczeniu. The article presents the process of establishing the provostry of the canons regular of Żagań in Zielona Góra and transferring to them the right of patronage of the local parish church, starting with the duke’s decision, its confirmation by the bishop and the pope, and ending with the document of the Archdeacon of Głogów, who was responsible for the transfer of the church to the canons. The original documents relating to this process are not known, but copies have survived in the Żagań cartulary, and together they form the source basis of the study. The article also focuses on issues related to the emoluments of the provostry and the importance of the institution in the local environment.
  • Item
    Parafie w Geograficzno-statystycznym opisaniu parafiów Królestwa Polskiego Karola Perthéesa i wizytacjach Kościoła katolickiego
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Borek, Arkadiusz
    Artykuł ma na celu ocenę wartości "Geograficzno-statystycznego opisania parafiów Królestwa Polskiego" Karola Perthéesa z końca XVIII wieku, w zestawieniu z wizytacjami Kościoła katolickiego z tego samego okresu, do rekonstrukcji sieci osadniczej i granic parafialnych. Na wstępie przedstawiona została charakterystyka obu źródeł – ich podobieństwa i różnice. Właściwą analizę oparto na porównaniu informacji z pięciu wybranych dekanatów z różnych diecezji zachodniej Korony. Przy użyciu metody ilościowej scharakteryzowano różnicę w przedstawieniu sieci osadniczej w badanych źródłach, a metodę jakościową (analiza konkretnych przypadków) zastosowano do omówienia problemów związanych z określaniem przynależności parafialnej. Otrzymane wnioski wskazują, że w porównaniu do wizytacji "Geograficzno-statystyczne opisanie parafiów Królestwa Polskiego" jest źródłem bogatszym w informacje o sieci osadniczej, a przy tym wiarygodną podstawą do rekonstrukcji granic parafialnych. The article aims to assess the value of Karol Perthées’ Geographical and Statistical Description of the Parishes of the Kingdom of Poland from the end of the 18th century, in comparison with visitations of the Catholic Church from the same period, for reconstructing the settlement network and parish boundaries. At the outset, the characteristics of the two sources are presented, i.e., their similarities and differences. The actual analysis was based on a comparison of information from five selected deaneries from different dioceses in the Western Crown. Using a quantitative method, the difference in the representation of the settlement network in the sources studied was characterized, and a qualitative method (case study analysis) was used to discuss the problems of determining parish affiliation. The obtained conclusions indicate that compared to the visitations, Geographical and Statistical Description of the Parishes of the Kingdom of Poland is a source richer in information about the settlement network, and at the same time a reliable basis for the reconstruction of parish boundaries.
  • Item
  • Item
    Testament proboszcza parafii Stolec, dziekana sieradzkiego Józefa de Sotro z 1822 r.
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Szkutnik, Piotr
    Testament jest jednym z rodzajów akt notarialnych, wprowadzonych na ziemiach polskich w 1808 roku. Testamenty duchownych stanowią niewielki procent ogółu tego typu dokumentów. Ostatnia wola ks. Józefa de Sotro stanowi testament własnoręczny, spisywany osobiście przez testatora, rzadko spotykany wśród tej kategorii akt. Duchownego wyróżnia funkcja zwierzchnika dekanatu, pochodzenie francuskie, stan szlachecki oraz długi staż pracy (37 lat) w parafii Stolec, gdzie mieszkał z rodzicami i siostrą. Po śmierci J. de Sotro w 1828 roku odnaleziono jego starannie spisany w 1822 roku testament. Testator prosił w nim o modlitwy za duszę, podając szczegóły pogrzebu, na który, jak również dla ubogich, przeznaczył odpowiednie sumy. Opisał swój majątek składający się z ruchomości oraz wierzytelności. Polecił doposażyć inwentarz probostwa, podzielić sumę ze sprzedaży jego dóbr na trzy równe części: dla kościoła, krewnych (dla siostry i siostrzeńców Bęczkowskich) oraz dla egzekutorów, których wyznaczył łącznie czterech, w tym siostrzeńca-duchownego. A will is only one type of notarial deed, introduced in the Polish lands in 1808. The wills of clergymen make up a small percentage of the total of such documents. The last will of Rev. Józef de Sotro constitutes a handwritten will, written personally by the testator, which is rare among this category of records. The clergyman is distinguished by his position as head of the deanery, his French origin, his noble status and his long tenure (37 years) in the parish of Stolec, where he lived with his parents and sister. J. De Sotro’s will, carefully written in 1822, was found after his death in 1828. In it, the testator asked for prayers for the soul, giving details of the funeral, for which, as well as for the poor, he allocated appropriate sums. He also described his assets, consisting of movables and receivables. He ordered that the rectory’s inventory be retrofitted, and that the sum from the sale of its property be divided into three equal parts: for the church, for the relatives (for the sister and the Bęczkowski nephews), and for the executors, whom he appointed a total of four, including a nephew-priest.
  • Item
    Fundacja muzyczna ks. Jana Brodowskiego CRL (1675)
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Grajewski, Czesław; Linn, Helena
    Artykuł jest edycją i analizą tekstu aktu fundacyjnego zespołu instrumentalnego w kościele Bożego Ciała w Krakowie. Fundację w 1675 roku utworzył kanonik regularny – ks. Jan Brodowski. Otrzymane w spadku 6000 florenów polskich polecił zainwestować w dobra ziemskie, a spodziewany dochód roczny w wysokości 420 florenów miał zapewnić honoraria dla czterech instrumentalistów. Byli oni zobowiązani do uczestnictwa w Mszach św. w określone dni w roku. Zapis fundacyjny szczegółowo reguluje ich obowiązki. The article is an edition and analysis of the text of the foundation act of the instrumental ensemble at the Corpus Christi Church in Krakow. The foundation was established in 1675 by a canon regular – Rev. Jan Brodowski. He instructed the 6,000 Polish florins he received as an inheritance to invest in landed estates, and the expected annual income of 420 florins was to provide fees for four instrumentalists. These musicians were required to attend Mass on certain days of the year. The foundation bequest regulates their duties in detail.
  • Item
    Władze państwowe wobec Kościoła rzymskokatolickiego w powiecie opatowskim w latach 1933-1939
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Stanaszek, Bogdan
    W artykule przedstawiono jak w świetle sprawozdań starosty prezentował się Kościół rzymskokatolicki na terenie powiatu opatowskiego w latach 1933-1939. Niektóre informacje uzupełniono dokumentami z archiwów kościelnych. Problematykę zgrupowano wokół dwóch kwestii: problemów wewnętrznych Kościoła oraz styku spraw publicznych i wyznaniowych. W tej pierwszej grupie mieściły się uroczystości kościelne, inwestycje budowlane, ale też konflikty w parafiach, problemy dotyczące bezpieczeństwa oraz zmiany personalne. Uwagę starostów zwracały obchody z udziałem biskupów. Sporo miejsca poświęcono świętu Chrystusa Króla, patronującego Akcji Katolickiej oraz rocznicom koronacji papieża Piusa XI. Sygnalnie pojawiały się informacje o rekolekcjach i misjach parafialnych oraz zakonach zaangażowanych w ich przeprowadzenie. Rzadko wspominano o pielgrzymkach oraz inwestycjach budowlanych. Władze państwowe interesowały się konfliktami, do których dochodziło w parafiach. W sprawozdaniach odnotowano kilka napadów bandyckich na plebanie i duchownych oraz wybryki chuligańskie i profanacje. Zmiany personalne w obsadzie placówek duszpasterskich zauważane były w przypadku proboszczów, a wyjątkowo wikariuszy. W drugiej części artykułu przedstawiono tematykę dotyczącą społeczno-politycznej aktywności duchownych. Starostowie odnotowywali udział księży w uroczystościach patriotycznych i świeckich. Czasem pojawiały się wzmianki o nabożeństwach związanych z zawodami sportowymi. Analizowano echa aktualnych wydarzeń politycznych oraz obchodów związanych z kultywowaniem pamięci o marszałku Józefie Piłsudskim. Zwracano uwagę na wpływy Stronnictwa Narodowego wśród duchowieństwa i oddziaływanie na młodzież katolicką. Pojawiały się wiadomości o konfliktach kleru z radykalnym, sanacyjnym Legionem Młodych. Odnotowywano spory między duchowieństwem rzymskokatolickim i polskokatolickim. Uwagę zwróciło kilka publicznych wypowiedzi duchownych skierowanych przeciw Żydom, krytykujących ich zachowanie podczas procesji Bożego Ciała. W latach trzydziestych odnotowano przypadki postaw antysemickich związanych z bojkotem żydowskich placówek handlowych. The article outlines the image of Roman Catholic Church in Opatów District in the years 1933–1939 in the light of the reports of starostes (district/country level official administrators). Some information was supplemented with documents from church archives. The subject matter concerns two issues: the Church’s internal problems and the intersection of public and religious affairs. The former group included church celebrations, construction projects, but also conflicts in parishes, security issues and personnel changes. The starostes’ attention was drawn to the celebrations with the participation of the bishops. Much space was devoted to the feast of Christ the King, the patron saint of Catholic Action, and the anniversaries of the coronation of Pope Pius XI. There were announcements about parish retreats and missions and the religious orders involved. Pilgrimages and construction projects were rarely mentioned. The state authorities were interested in the conflicts that occurred in the parishes. The reports noted several bandit attacks on parsonages and clergy, as well as vandalism and profanity. Personnel changes in the staffing of pastoral offices were noted for parish priests, and occasionally for vicars. The second part of the article presents topics on the socio-political activity of the clergy. The starostes noted the participation of priests in patriotic and secular ceremonies. Occasionally there were references to services related to sports competitions. Echoes of current political events and celebrations related to the cultivation of the memory of Marshal Józef Piłsudski were analysed. Attention was paid to the influence of the National Party among the clergy and the impact on Catholic youth. Information about conflicts between the clergy and the radical Sanation-oriented Youth Legion was also included in the research material. Disputes between the Roman Catholic and Polish Catholic clergy were noted. Attention was drawn to several public statements by clerics against Jews, criticizing their behaviour during the Corpus Christi procession. In the 1930s, there were cases of anti-Semitic attitudes related to boycotts of Jewish retail establishments.
  • Item
    Powstanie i dzieje monasteru Przemienienia Pańskiego w Kobryniu do końca XVI wieku
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Mironowicz, Antoni
    Opracowanie poświęcone jest fundacji i najstarszym dziejom monasteru Przemienienia Pańskiego w Kobryniu, który odegrał ważną rolę w dziejach Kościoła prawosławnego w XV i XVI stuleciu. Książę kobryński Semen Romanowicz ufundował w swym grodzie monaster Przemienienia Pańskiego, dokonując zapisu na rzecz klasztoru przed 1460 rokiem. Monaster Przemienienia Pańskiego w Kobryniu rozwijał się dynamicznie do połowy XVI stulecia. Nadania klasztorowi i jego przywileje kilkakrotnie były potwierdzane przez panujących. Na początku lat 40. XVI wieku monaster został pozbawiony części swojego uposażenia. Najwięcej informacji o samym monasterze Przemienienia Pańskiego w Kobryniu posiadamy z lustracji klasztornych z 20 grudnia 1562 roku, która stanowiła część przeprowadzonej na początku następnego roku Rewizji ekonomii kobryńskiej. W tym czasie w Kobryniu funkcjonowały cztery parafie prawosławne. Z monasteru kobryńskiego pochodziło dwóch biskupów diecezji turowsko-pińskiej – Wasjan i Jonasz. W końcu XVI wieku archimandrię kobryńską panujący traktowali jako rozdawnictwo dóbr poddanym za zasługi dla kraju, w tym osobom świeckim. Stosunek monasteru kobryńskiego do przemian zachodzących w Cerkwi prawosławnej w drugiej połowie XVI wieku i do unii kościelnej wynikał z postawy poszczególnych jego przełożonych oraz z polityki biskupów diecezji włodzimiersko-brzeskiej i turowsko-pińskiej. W przypadku ordynariusza diecezji włodzimiersko-brzeskiej wiadomo, że był on jednym ze zwolenników i realizatorów unii kościelnej. Apologetą unii był też władyka turowsko-piński. Po unii brzeskiej monaster Przemienienia Pańskiego stał się klasztorem bazyliańskim, którego przełożeni byli często ordynariuszami diecezji. The study is devoted to the foundation and the oldest history of the Transfiguration Monastery in Kobryn, which played an important role in the history of the Orthodox Church in the 15th and 16th centuries. Prince of Kobryn Semen Romanovich founded the Transfiguration Monastery in his castle, making a bequest to the monastery before 1460. The Transfiguration Monastery in Kobryn developed dynamically until the middle of the 16th century. The monastery’s endowments and privileges have been confirmed by the rulers several times. In the early 1640s, the monastery was stripped of part of its endowment. We obtain the most information about the Transfiguration Monastery in Kobryn from the monastery’s vetting of 20 December 1562, which was part of the inspection of Kobryn’s economy conducted early the following year. At that time there were four Orthodox parishes in Kobryn. Two bishops of the Turów-Pińsk Diocese originated from the Kobryn monastery – Vasyan and Jonasz. At the end of the 16th century, the Kobryn archimandry was treated by the rulers as a distribution of goods to their subjects for merits to the country, including lay people. The attitude of the Kobryn monastery to the changes taking place in the Orthodox Church in the second half of the 16th century and to ecclesiastical union was determined by the attitude of its individual superiors and the policy of the bishops of the Volodymyr–Brest and Turów-Pińsk dioceses. The Ordinary of the Diocese of Volodymyr-Brest is known to have been one of the supporters and implementers of ecclesiastical union. The ruler of Turów-Pińsk was also an advocate for the union. After the Union of Brest, the Transfiguration Monastery became a Basilian monastery, whose superiors were often diocesan ordinaries.
  • Item
    Reakcje bernardynów na kasaty ich klasztorów w końcu XVIII i w XIX wieku – wybrane przykłady
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Sitnik, Aleksander Krzysztof
    W 1772 roku najwięcej klasztorów posiadała bernardyńska prowincja wielkopolska (37), następnie litewska (31), ruska (30) i małopolska (20). W sumie liczyły one 2359 zakonników. Z biegiem czasu wszystkie konwenty znalazły się w granicach państw zaborczych. W okresie kasat bernardyni stosowali różne strategie, aby ocalić istniejące klasztory i prowincje przed zniesieniem oraz zachować swój modus vivendi. Należały do nich: wykorzystywanie znajomości z urzędnikami państwowymi do ocalenia klasztorów skasowanych, prowadzenie przyklasztornych parafii, otwieranie szkół przyklasztornych dla młodzieży, próby zachowania przez prowincjałów i gwardianów pozytywnych stosunków z władzami zaborczymi, podporządkowywanie się nowym zarządzeniom władz państwowych, troska o nowicjaty, formację i studia, oddawanie się pod opiekę biskupom diecezjalnym, emigracja, starania prowincjałów u biskupów o nieprzyjmowanie do diecezji zakonników chcących się sekularyzować. Dzięki temu bernardyni ocalili swój modus vivendi, choć nie uchronili większości klasztorów przed kasatą. W 1900 roku, po zjednoczeniu z reformatami, funkcjonowała już tylko jedna zakonna prowincja galicyjska pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Liczyła jedynie 323 zakonników i 28 klasztorów. Stwarzała ona jednak podstawy do dalszego rozwoju bernardynów w wolnej Polsce. In 1772, the Bernardine province of Greater Poland boasted the largest numer of monasteries (37), followed by the Lithuanian (31), Ruthenian (30) and Lesser Poland (20) provinces. In total, they numbered 2359 monks. In the course of time, all the conventions ended up within the borders of the partitioned countries. During the period of suppression, the Bernardines employed various strategies to save existing monasteries and provinces from abolition and to preserve their modus vivendi. These included: using acquaintances with government officials to save monasteries that had been suppressed, running monastery parishes, opening monastery schools for young people, attempts by provincials and guardians to maintain positive relations with the partitioning authorities, submitting to new orders from the state authorities, taking care of novitiates, formation and studies, placing themselves under the protection of diocesan bishops, emigrating, and provincials’ efforts with bishops not to admit monks who wanted to secularize into their dioceses. In this way, the Bernardines saved their modus vivendi, although they failed to protect most of their monasteries against the suppression. In 1900, after unification with the Reformati, there was only one Galician religious province under the invocation of the Immaculate Conception of the Blessed Virgin Mary. It had only 323 monks and 28 convents. However, it laid the groundwork for further development of the Bernardines in free Poland.
  • Item
    Rubrycele i schematyzmy diecezji lubelskiej w okresie międzywojennym
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Marczewski, Jarosław Roman
    Publikowanie rubrycel i schematyzmów w diecezji lubelskiej było standardem od początku istnienia tej struktury, a więc od pierwszej dekady XIX stulecia. Zewnętrzny kształt i porządek wydawniczy czerpał wzorce z tego rodzaju druków ukazujących się w diecezji chełmskiej, której spadkobierczynią była następnie diecezja lubelska. W okresie rozbiorów zarówno rubrycele, jak i schematyzmy ukazywały się niemal corocznie. W wyniku kwerendy udało się ustalić, że w dobie międzywojennej czyniono to już bez żadnych uchybień. Stosunkowo łatwo dostępne dzisiaj publikacje z lat 1919-1939 są zgromadzone w komplecie w kilku lubelskich bibliotekach i archiwach, ale także upowszechnione w formie online dzięki podjętej inicjatywie ich cyfryzacji. Rubrycele i schematyzmy lubelskie wydawane były wyłącznie w Lublinie. Posługiwano się w nich językiem łacińskim i polskim. W rubrycelach publikowano przede wszystkim kalendarz liturgiczny, ale także szereg innych informacji odnoszących się do sprawowania kultu, jak również niektóre częściej używane modlitwy. W schematyzmach zamieszczano przydatne w pracy kurii biskupiej i urzędów parafialnych informacje o instytucjach i duchowieństwie diecezji lubelskiej. Niezależnie od rzetelnej bazy zasobów Archiwum Archidiecezjalnego Lubelskiego, umożliwiającej pogłębione studia nad lubelską organizacją kościelną i jej życiem religijnym, rubrycele i schematyzmy pozostają ważnymi publikacjami źródłowymi, a zarazem ciekawymi obiektami badań. The publication of ordos and directories in the Diocese of Lublin was a standard procedure from the beginning of the diocese, that is, from the first decade of the 19th century. The external shape and publishing order were modelled on similar prints published in the Chełm Diocese, of which the Lublin Diocese became the successor. During the period of partition, both ordos and directories were published almost annually. A search revealed that this was done in the interwar era without any omissions. Relatively easy to access today, publications from 1919–1939 are collected in a complete set in several Lublin libraries and archives, but are also disseminated in online form thanks to an initiative to digitize them. Ordos and directories of the Diocese of Lublin were published only in Lublin. They were written in Latin and Polish. The ordos included primarily the liturgical calendar, but also a range of other information relating to worship, as well as some of the more commonly used prayers. The directories included information about the institutions and clergy of the Lublin Diocese that was useful in the work of the bishop’s curia and parish offices. Regardless of the reliable resource base of the Lublin Archdiocesan Archives, which enables in-depth studies of Lublin’s church organization and its religious life, ordos and directories remain important source publications and interesting objects of research.
  • Item
    Giuseppe Garampi i Miscellanee Ecclesiastiche w archiwum nuncjatury warszawskiej
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Zając, Paweł
    Dorobek historiografii poświęconej Giuseppe Garampiemu stale się powiększa. Zbliżający się jubileusz 300-lecia urodzin G. Garampiego stał się okazją do intensyfikacji studiów poświęconych wybitnemu kardynałowi. Historycy interesują się m.in. jego dokonaniami jako prefekta Tajnego Archiwum Watykańskiego oraz działalnością jako nuncjusza w Warszawie i Wiedniu. W artykule przypomniano główne wątki badań związanych z życiem i dorobkiem naukowym Garampiego, szczególnie w okresie nuncjatury warszawskiej w latach 1772-1776. Jego pobyt w Warszawie jako nuncjusza apostolskiego pozwolił na organizację archiwum nuncjatury oraz ubogacenie jej obfitą dokumentacją dotyczącą historii Kościoła w Rzeczypospolitej. Garampi rozpoczął też systematyczne studia nad historią nuncjatury w Polsce, a zebrane przez siebie materiały opracowywał jeszcze po wyjeździe z Warszawy do Wiednia. Rozważania natury historiograficznej są wprowadzeniem do szczegółowego indeksu zawartości tomów 93-99 archiwum nuncjatury warszawskiej (Archivio Apostolico Vaticano, Arch. Nunz. Varsavia), zgromadzonych i uporządkowanych przez Garampiego. Oznaczone jako Miscellanee ecclesiastiche zawierają ważne materiały dotyczące m.in. jurysdykcji kościelnej i sporów w zakresie compositio inter status, ludności żydowskiej i procesów w sprawie oskarżeń o morderstwa rytualne, zamachu na Stanisława Augusta, Komisji Edukacji Narodowej i dyspens małżeńskich, żałoby po śmierci Klemensa XIV i wyboru Piusa VI, regulacji w sprawach postów i przestrzegania świąt nakazanych, spraw finansowych i podatków duchowieństwa, wreszcie spraw związanych z unitami. The body of historiography devoted to Giuseppe Garampi is steadily growing. The upcoming 300th anniversary of G. Garampi’s birth has provided an opportunity to intensify studies dedicated to the eminent cardinal. Historians are interested, among other things, in his achievements as prefect of the Vatican Secret Archives and his activities as nuncio in Warsaw and Vienna. The article recalls the main directions of research related to Garampi’s life and intellectual work, especially during the period of the Warsaw nunciature in 1772–1776. His stay in Warsaw as apostolic nuncio allowed him to organize the archive of the nunciature and enrich it with abundant documentation on the history of the Church in the Commonwealth. Garampi also began a systematic study of the history of the nunciature in Poland, and continued this activity when staying in Vienna after leaving Warsaw. The historiographical considerations constitute an introduction to a detailed index of the contents of volumes 93–99 of the archives of the Warsaw Nunciature (Archivio Apostolico Vaticano, Arch. Nunz. Varsavia), collected and organized by Garampi. Labelled Miscellanee ecclesiastiche, they contain important material on such matters as ecclesiastical jurisdiction and disputes over compositio inter status, the Jewish population and trials on ritual murder charges, the assassination attempt of Stanisław August, the Commission on National Education and marriage dispensations, mourning the death of Clement XIV and the election of Pius VI, regulations on fasts and observance of holy days of obligation, financial matters and taxes of the clergy, and finally matters relating to the Uniates.
  • Item
    Początki i rozwój bibliografii osobowych Mikołaja Kopernika (1473-1543) na gruncie polskim w latach 1873-2003
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Znajomski, Artur
    W artykule podjęto próbę pokazania rozwoju bibliografii osobowych Mikołaja Kopernika. Badaniami objęto bibliografie sensu stricto, wydane w Polsce w latach 1873-2003. Zasadniczy materiał źródłowy stanowiło 29 zestawień, zgromadzonych na podstawie retrospektywnych i bieżących polskich bibliografii ogólnych i specjalnych oraz katalogów bibliotecznych. W trakcie przeprowadzonych analiz skoncentrowano się na omówieniu genezy i okoliczności powstania poszczególnych bibliografii. Zwrócono również uwagę na ich autorów, dobór i selekcję materiału oraz metodę opracowania, w tym zwłaszcza układ zrębu głównego, szeregowanie wewnętrzne oraz aparat informacyjno-pomocniczy. Podjęte badania dowiodły, że pierwsze bibliografie osobowe M. Kopernika zostały zainicjowane na gruncie polskim przez ks. Ignacego Polkowskiego w 1873 roku z pobudek patriotycznych. Dalszy ich rozwój, wyznaczony kolejnymi ważnymi rocznicami związanymi z życiem i działalnością naukową autora De revolutionibus orbium coelestium odbywał się w dwudziestoleciu międzywojennym i w latach powojennych, osiągając apogeum na początku lat 70. XX wieku. Bezpośrednią przyczyną rozkwitu bibliografii w tym czasie była 500. rocznica urodzin astronoma, świętowana w 1973 roku. W późniejszym okresie nie zaniechano prac nad bibliografiami kopernikańskimi, ale ich rozwój nie był już tak intensywny. The article attempts to show the development of personal bibliographies of Nicolaus Copernicus. The study covered bibliographies in a strict sense, published in Poland between 1873 and 2003. The essential source material consisted of 29 lists, gathered from retrospective and current Polish general and special bibliographies and library catalogues. The analysis was focused on discussing the origins and circumstances of each bibliography. Attention was also paid to their authors, the selection of material, and the method of compilation, including in particular the layout of the main body, internal serialization, and the information and support apparatus. The research undertaken proved that the first personal bibliographies of N. Copernicus were initiated on Polish soil by Rev. Ignacy Polkowski in 1873 for patriotic reasons. Their further development, marked by successive important anniversaries related to the life and scientific activity of the author of De revolutionibus orbium coelestium took place in the interwar and post-war years, reaching its apogee in the early 1970s. The immediate cause of the upsurge in bibliography at the time was the 500th anniversary of the astronomer’s birth, celebrated in 1973. Later, although work on Copernican bibliographies was not abandoned, their development was no longer as intensive.
  • Item
  • Item
    Duszpasterstwo wojskowe na obszarze diecezji chełmińskiej w latach 1850-1873
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Jodkowski, Marek
    Artykuł jest poświęcony duszpasterstwu garnizonowemu na obszarze diecezji chełmińskiej w latach 1850-1873, czyli w okresie jej przynależności do państwa pruskiego. Ze względu na niekwestionowane znaczenie armii pruskiej w utrwalaniu bezpieczeństwa i stabilności państwa, zagwarantowanie udziału w życiu religijnym należało do istotnych czynników formacji wojskowej. Z tego względu stałą opieką pastoralną objęto miasta garnizonowe, do których należały m.in. Gdańsk, Grudziądz i Toruń. Żołnierze stacjonujący w jednostkach wojskowych usytuowanych na obszarze diaspory katolickiej, czyli m.in. w Iławie, Ostródzie, Prabutach, Suszu i Zalewie, również mieli możliwość korzystania z sakramentów dzięki posłudze zamiejscowych kapelanów. Opiekę duchową nad żołnierzami sprawowali przeważnie księża z parafii cywilnych. Dość sporadycznie w tym czasie zatrudniano w diecezji chełmińskiej etatowych kapelanów armii pruskiej. The article is devoted to the garrison pastoral ministry in the area of the Chełmno Diocese in 1850–1873, the period of its membership in the Prussian state. Given the unquestionable importance of the Prussian army in perpetuating the security and stability of the state, ensuring religious participation was among the important factors in the military formation. For this reason, permanent pastoral care was extended to garrison cities, which included Gdańsk, Grudziądz and Toruń. Soldiers stationed in military units located in the Catholic diaspora area, i.e. in Iława, Ostróda, Prabuty, Susz and Zalew, among others, also had the opportunity to receive the sacraments through the ministry of non-local chaplains. Spiritual care for the soldiers was provided mostly by priests from civilian parishes. Full-time chaplains of the Prussian army were employed in the Diocese of Chełmno quite sporadically at that time.
  • Item
    Wobec kościołów i religii. Stanowisko szlachty województwa lubelskiego w kwestiach wyznaniowych w latach 1572-1648
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Kozyrski, Robert
    Artykuł omawia relacje łączące szlachtę lubelską obradującą na zwyczajowych zjazdach politycznych (sejmikach) z Kościołami różnych wyznań, obrządkami i duchowieństwem. Ze względu na aktywność polityczną i obecność w ruchu egzekucyjnym głównie szlachty innowierczej prezentuje konflikty hierarchów kościelnych z pozywanymi przed sądy kościelne przedstawicielami protestantów. Podstawę tych antagonizmów stanowiła walka na forum lokalnym, jak i państwowym o kompozycje (compositio inter status), czyli o wspomnianą wyżej ochronę przed pozywaniem świeckich przed sądy kościelne, dziesięciny i możliwość nabywania przez kler dóbr ziemskich. Przedstawia również krytyczne stanowisko lublinian w kwestii wszelkiego rodzaju konfliktów na tle religijnym, a także ich punkt widzenia związany z królewską polityką nominacyjną biskupów. W tym kontekście istotnym zagadnieniem są też przekazy dokumentujące bliskie kontakty szlachty lubelskiej z hierarchami kościelnymi, przede wszystkim ubiegającymi się o uzyskanie dobrze uposażonego biskupstwa, prymasami, a także nieufność wobec przedstawicieli Stolicy Apostolskiej w Rzeczypospolitej. Tylko w niewielkim zakresie odnosi się do spraw związanych z funkcjonowaniem Kościoła unickiego, jego rywalizacji o świątynie i dobra ziemskie z Kościołem prawosławnym. W dalszej części artykułu niemałą uwagę poświęcono także obecności zakonów w świecie szlacheckim, przede wszystkim dominikanów i brygidek. Do istotnych problemów wielokrotnie omawianych przez szlachtę lubelską podczas zgromadzeń sejmikowych należał również udział duchowieństwa w wojnach prowadzonych przez państwo polsko-litewskie. Ważną częścią całej pracy jest także zagadnienie dotyczące zabezpieczenia dóbr duchownych przed szkodami i przestępstwami popełnianymi przez formacje wojskowe. The article discusses the relations linking Lublin’s nobility sitting in customary political assemblies (sejmiki) with churches of various denominations, rites and the clergy. Due to political activity and the presence of mainly dissenter nobility in the executionist movement, it presents conflicts between church hierarchs and Protestants sued in church courts. The foundation of these antagonisms was the struggle in both the local and state forums over compositions (compositio inter status), i.e. the aforementioned protection from suing the laity in church courts, tithes and the ability of the clergy to acquire landed property. It also presents the critical stance of Lubliners on all kinds of religious conflicts, as well as their point of view related to the king’s policy of appointing bishops. Also relevant in this context are the materials documenting the close contacts of the Lublin nobility with the Church hierarchy, primarily those seeking to obtain a well-endowed bishopric, the Primates, as well as distrust towards the representatives of the Holy See in the Commonwealth. It only marginally addresses issues related to the functioning of the Uniate Church, and its rivalry for temples and landed property with the Orthodox Church. The rest of the article also focuses on the presence of religious orders in the noble world, primarily the Dominicans and Bridgettines. The participation of the clergy in the wars waged by the Polish-Lithuanian state was also among the important issues repeatedly discussed by the Lublin nobility at sejmik assemblies. An important part of the entire work also covers the securing of clergy property from damage and crimes committed by military formations.
  • Item
  • Item
    Rozwój księgozbioru Biblioteki Seminarium Duchownego w Sandomierzu w latach 1907-1918
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Tylec, Piotr
    Artykuł ukazuje rozwój księgozbioru Biblioteki Seminarium Duchownego w Sandomierzu w latach 1907-1918. Był to okres kiedy uczelnią duchowną zarządzał ks. Paweł Kubicki, późniejszy sufragan sandomierski. Natomiast funkcję bibliotekarza pełnił ks. Andrzej Wyrzykowski. Duchowni ci, wykorzystując sprzyjające okazje, tj. nowe pomieszczenia magazynowe i sytuację finansową, podjęli się modernizacji dotychczasowej książnicy seminaryjnej. Celem tych działań było dostosowanie jej dla potrzeb kursu filozoficzno-teologicznego. Podstawowym zadaniem opiekunów biblioteki stał się zatem rozwój istniejącego księgozbioru. Nowe pozycje pozyskiwano na drodze zakupu oraz poprzez przyjmowanie darów. W książki i czasopisma zaopatrywano się w kraju, jak również poza jego granicami, m.in. w Niemczech. Do najcenniejszych kolekcji sprowadzonych w tym czasie należy patrologia Jacques’a Paula Migne’a oraz Acta Sanctorum bollandystów. Natomiast ofiarodawcami swoich zbiorów bibliotecznych byli głównie kapłani diecezji sandomierskiej. Szybko rozwijający się księgozbiór seminaryjny wymagał dużych nakładów pracy, m.in. przy opracowywaniu i zabezpieczaniu nabytków. Inicjatywy te podejmował bibliotekarz wraz z grupami alumnów. W latach 1907-1918 uczelnia duchowna wzbogaciła się o kilka tysięcy woluminów, które współcześnie są częścią księgozbioru Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu. The article presents the development of the book collection of the Sandomierz Seminary Library from 1907 to 1918. This was the period when the clerical college was managed by Rev. Paweł Kubicki, later the suffragan of Sandomierz, while Rev. Andrzej Wyrzykowski served as librarian. These clergymen, taking advantage of favourable opportunities, i.e. new storage facilities and financial situation, undertook the modernization of the existing seminary book collection. The goal of these efforts was to adapt it for a philosophy and theology course. The primary task of the library’s caretakers was the development of the existing book collection. New items were acquired through purchase and by accepting donations. The books and magazines were procured in the country, as well as abroad, including in Germany. Among the most valuable collections brought in at the time were Jacques Paul Migne’s patrology and the Acta Sanctorum of the Bollandists. The donors of the library collections were mainly priests of the Sandomierz Diocese. The rapidly growing seminary book collection required a great deal of work, including compiling and securing acquisitions. These initiatives were undertaken by the librarian together with groups of alumni. Between 1907 and 1918, the clerical college was enriched with several thousand volumes, which today are part of the book collection of the Sandomierz Diocesan Library.
  • Item
    Edward Ferenc (1952–2023)
    (Wydawnictwo KUL, 2024) Górkiewicz, Katarzyna